Από τον κύκλο των σεμιναρίων καταιγιστικής αναδόμησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μυτιλήνης, υπεύθυνος Καθηγητής Ευστράτιος Παπάνης
της Ελπίδας Παπαδανιήλ
Τί είναι η μοναξιά και πώς συνδέεται με την απόλαυση; Ποια είναι η διαφορά της από την μοναχικότητα; Πώς μπορώ να μάθω να αντιμετωπίζω έναν ανώνυμο φόβο, που διατρέχει σαν ρίγος όλη μου την ζωή; Τι μπορώ να κάνω για να συνδεθώ καλύτερα τόσο με τον εαυτό μου αλλά και με τους άλλους; Εσείς… αισθάνεστε άνετα όταν
περνάτε χρόνο μόνοι σας;
Αυτά είναι μερικά μόνο ερωτήματα που μας απασχολούν συχνά.
Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή για την εμφάνιση της μοναξιάς στη ζωή των ανθρώπων θα συναντήσουμε την Ομηρική άποψη, σύμφωνα με την οποία…. “Ο Οδυσσέας είναι μόνος αν και ανάμεσα στους συντρόφους του και μόνο αυτός αποφεύγοντας μέσα στην μοναξιά του το «κακό» οδηγείται στο «καλό» στην Ιθάκη. Δυστυχώς, στην ομηρική εποχή, η μοίρα του σκοπού ισούται με τη μοίρα του μόνου….. μόνοι μας ερχόμαστε σε αυτή τη ζωή και μόνοι την αποχαιρετάμε. Τα λιγότερο σημαντικά τα κάνουμε εν κοινωνία……”
Το θέμα της μοναξιάς απασχολεί τον Πυθαγόρα και τον Φερεκύδη. Στον μεταξύ τους διάλογο, ο δεύτερος υποστηρίζει ότι «Ο λόγος που υπάρχει το σύμπαν κι εσύ κι εγώ και όλοι οι άνθρωποι είναι η μοναξιά των θεών…
Πίστεψέ με, γιε μου, η μοναξιά στον παράδεισο είναι χειρότερη από τη συντροφιά στην κόλαση. Αυτό εξηγεί γιατί ο άρχοντας του Ολύμπου έκανε παιδιά με την Ήρα, μεταμορφώθηκε σε ταύρο και απήγαγε την ωραία αλλά
θνητή Ευρώπη, έγινε κύκνος και γοήτευσε τη Λήδα…»
Από την πλευρά τους οι φιλόσοφοι έχουν τοποθετηθεί ποικιλοτρόπως απέναντι στη μοναξιά, κάνοντας λόγο και για τις δύο μορφές που μπορεί να πάρει – επώδυνη και ευεργετική. Ο Πλάτωνας θεωρούσε πως η μοναξιά είναι ικανή να επηρεάσει τόσο τη συμπεριφορά όσο και τη συνείδηση του ανθρώπου.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον, «Ο άνθρωπος είναι ον φύσει κοινωνικό και πολιτικό. Αυτός που μπορεί να ζήσει μακριά απ’ τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι είτε θηρίο είτε θεός.» Επιστημονικά, η μοναξιά ορίζεται ως η αντίληψη που έχει το άτομο να αισθάνεται απομονωμένο τόσο από άλλους ανθρώπους, όσο και από τον κοινωνικό του περίγυρο (Rook, 1984). Πρόκειται για μια κατάσταση η οποία βιώνεται από το άτομο όταν υπάρχει δυσάρεστη ή ανεπίτρεπτη απουσία (της ποιότητας) ορισμένων σχέσεων.
Ωστόσο, η αίσθηση της μοναξιάς αποτελεί ένα αμάλγαμα εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων του ατόμου και δε συνιστά προσωπική και συνειδητή επιλογή του, αλλά ένα δυσάρεστο συναίσθημα που επιφέρει την διακοπή των κοινωνικών επαφών ή την χαμηλή ποιότητά τους. Ουσιαστικά, το άτομο που νιώθει μοναξιά, παρόλο που μπορεί να
περιτριγυρίζεται από πολύ κόσμο βιώνει μια κοινωνική απομόνωση και απόσταση, που αδυνατεί να γεφυρώσει.
Ίσως να είναι ένα παιχνίδι με τα φαντάσματα της ψυχής μας, με τον ίδιο φόβο, το φόβο της απόρριψης….. μη και δεν είμαστε αντάξιοι της ομορφιάς που κυνηγάμε.
Σε μια εποχή με τόσα μέσα, με πληθώρα τεχνολογικών επιτευγμάτων, με την ταχύτατη ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων, θα περίμενε κανείς η επικοινωνία να είναι ευκολότερη από ποτέ και η μοναξιά να μην ταλαιπωρεί ένα τόσο μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Δυστυχώς όμως το συναίσθημα της μοναξιάς είναι εντονότερο από ποτέ. Οι εικονικοί φίλοι και η διαδικτυακή πραγματικότητα, μας απορροφούν συχνά τόσο που ξεχνάμε την πραγματική ζωή και τις ουσιαστικές μας ανάγκες.
«Αγνά είναι τα συναισθήματα που σας ανασυντάσσουν και σας ανυψώνουν ψυχικά. Μιαρό είναι το συναίσθημα που κυριεύει μόνο μία πλευρά της ύπαρξής σας και σας αλλοιώνει». Ράινερ Μαρία Ρίλκε
Η μοναχικότητα πάλι συνιστά μια κατά επιλογήν συνθήκη του ατόμου. Ο όρος μοναχικότητα περικλείει τη συνειδητή επιθυμία του ατόμου να αφιερώνει χρόνο στον εαυτό του και να επιδίδεται σε δραστηριότητες
δημιουργικές ή άλλου τύπου που απολαμβάνει να κάνει μόνος του.
Η μοναχικότητα αποτελεί συνοδοιπόρο της πνευματικής ανάτασης και της ψυχικής ισορροπίας. Η εμπειρία της μοναχικότητας βοηθά το άτομο να ανακτήσει τις ψυχικές του δυνάμεις, να αποφορτιστεί από τη δυσβάστακτη καθημερινότητα και τις ανούσιες κοινωνικές επαφές.
Η μοναχικότητα είναι επιλογή. Ο μοναχικός άνθρωπος βρίσκει θάρρος στην ύπαρξη του. Συμμορφώνεται αλλά δεν εγκαταλείπεται. Οι επιλογές του φωτίζουν τον δρόμο του και έχει την τόλμη της άρνησης. Είναι αυτόνομος και δυνατός. Αναγνωρίζει την επιθυμία του και υπομένει τη ματαίωση. Ενεργητικά δρα και σχεδιάζει τη ζωή του. Δεν αρνείται τον φόβο της μοναξιάς αλλά γνωρίζει τρόπους να τον κοιτάζει κατάματα.
Δεν είναι τυχαίο που μεγάλες προσωπικότητες, είναι άνθρωποι μοναχικοί. Μελετούν τον εαυτό τους, είναι σε απόλυτη επαφή μαζί του. Σε απόλυτη αρμονία. Είναι γεμάτοι συναισθήματα, αληθινοί, γεμάτοι αγάπη, επειδή πρώτα έχουν δουλέψει και αγαπήσει τον ίδιο τον εαυτό τους. Αισθάνονται πληρότητα, και όταν κάποιος είναι πλήρης, αυτό εκπέμπει, αυτό ξεχειλίζει, αυτό ακτινοβολεί και στους γύρω του.
Ενδεικτικές παραπομπές
Ευαγγελία Γαλανάκη, “Μοναξιά:Ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις”, Αθήνα 2009
Μάρω Βαμβουνάκη, “Η Μοναξιά είναι από χώμα”
Osho, “Από τη Μοναξιά στη Μοναχικότητα”
(48)