Άγχος και κατάθλιψη εγκυμοσύνης και επιλόχειες ψυχικές διαταραχές

Οι περίοδοι της εγκυμοσύνης και της λοχείας είναι διαφορετικές για κάθε γυναίκα, για
άλλες μανούλες είναι περίοδοι χαράςΜαριάννα Μπρα και ευτυχίας για άλλες όμως μανούλες είναι
δύσκολες.

της Μαριάννας Μπρα

Η δυσκολία όμως ή η ευκολία που αντιμετωπίζει μία γυναίκα την εγκυμοσύνη ή την λοχεία της σε καμία περίπτωση δεν συνδέεται με το πόσο καλή μαμά είναι και το πόσο αγαπάει το παιδάκι της.

Οι έρευνες δείχνουν ότι περίπου μία στις πέντε γυναίκες θα νοσήσει από κάποια αγχώδη διαταραχή ή από κατάθλιψη κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, παρόλαυτα μόνο το 20% από αυτές θα ζητήσουν βοήθεια.

ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και της λοχείας υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία της νέας μητέρας, όπως μία ήδη υπάρχουσα άσχημη ψυχολογική κατάσταση, για παράδειγμα προβλήματα στην δουλεία, στις φιλικές σχέσεις της και φυσικά οικογενειακά προβλήματα. Ακόμα, μία ήδη υπάρχουσα διεγνωσμένη ψυχική ασθένεια μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία της γυναίκας όπως και το αν ο χαρακτήρας της είναι ήδη αγχώδης ή όχι. Μεγάλο ρόλο παίζει επίσης η ύπαρξη ή όχι υποστηρικτικού περιβάλλοντος τόσο κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά την γέννηση του παιδιού και φυσικά το αν υπάρχει υποστηρικτική σχέση με τον σύντροφο. Τέλος αλλαγές ή απώλειες μέσα στον τελευταίο χρόνο ή η μικρή ηλικία(κάτω από 20) μπορούν να επηρεάσουν την έγκυο ή την λεχώνα. Πρέπει να τονίσουμε ότι όλα αυτά μπορούν απλά να επηρέασουν, δεν καθορίζουν την ψυχική υγεία της γυναίκας, είναι όμως κάποιες πληροφορίες που μας κρατάνε σε επαγρύπνηση και μας βοηθούν να είμαστε προετοιμασμένοι στο να παρατηρήσουμε τα συμπτώματα για τα οποία θα μιλήσουμε παρακάτω.

Η σημασία της φροντίδας της μαμάς και του παιδιού από την αρχή της εγκυμοσύνης, κατά την διάρκεια της γέννας, αλλά και μετά την γέννα είναι πολύ μεγάλη. Μη υπάρχουσα φροντίδα και ειδικά σε δύσκολες εγκυμοσύνες ή γέννες έχουν ως συνέπεια μικρότερη πιθανότητα θηλασμού, υπάρχει δυσκολότερη διαδικασία δεσίματος και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι γονείς αντιλαμβάνονται την γονεϊκότητα. Ακόμα πολύ σημαντικό ρόλο παίζει σε μία εγκυμοσύνη το αν έχει υπάρξει προγενέστερη απώλεια εγκυμοσύνης και η στήριξη του ζευγαριού σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ακόμα πιο αναγκαία.

Όταν μία γυναίκα μαθαίνει ότι είναι έγκυος την κατακλύζουν πολλά και διαφορετικά συναισθηματα, τις περισσότερες φορές συναισθήματα χαράς αλλά σχεδόν πάντα αυτά τα συναισθήματα συνοδεύονται από φόβους, συγκινήσεις και αγωνίες. Αγωνία της μαμάς για τον μελλοντικό της ρόλο, για την έκβαση της εγκυμοσύνης, αίσθημα ευθύνης για την ανατροφή του παιδιού, αγωνία για τις αλλαγές στο σώμα της, αγωνία για τις αλλαγές στις διαπροσωπικές της σχέσεις, αγωνία για τυχόν αλλαγές στα επαγγελματικά της σχέδια και κάποιες φορές υπάρχουν αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες της όπως αλλαγές στην διατροφή και διακοπή καπνίσματος. Όλες αυτές οι αλλαγές είναι φυσιολογικές και δεν θα έπρεπε να δημιουργούν ανησυχία στην έγκυο και στο περιβάλλον της.

Κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης μπορούν να εμφανιστούν αγχώδης διαταραχές αλλά και κατάθλιψη.

Κάποια συμπτώματα των αγχώδων διαταραχών στην εγκυμοσύνη θα
μπορούσαν να είναι τα εξής:

• Συνεχόμενη ανησυχία και άσχημες σκέψεις όπως για παράδειγμα ότι το έμβρυο
κάτι έχει ή κάτι μπορεί να πάθει.
• Κρίσεις πανικού (φόβος και πανικός που σε κατακλύει και νιώθεις ότι χάνεις τον
έλεγχο του σώματος και του μυαλού σου), ή συνεχόμενος φόβος της εγκύου ότι θα
πάθει κρίση πανικού.
• Αισθήματα συνεχόμενης εξάντλησης, η έγκυος έιναι συνεχώς στα όρια της και πολύ
ευαιρέθιστη.
• Αδυναμία συγκέντρωσης.
• Νευρικότητα στους μυς, ή και αίσθημα κόμπου στο στήθος.
• Διαταραχές στον ύπνο (υπερυπνία ή αυπνία).
• Συμπτώματα ψυχαναγκαστικής διαταραχής (συνεχόμενες άσχημες σκέψεις και
επαναλαμβανόμενες πράξεις για να φύγουν οι σκέψεις αυτές).
• Συμπτώματα κοινωνικής φοβίας.
• Συμπτώματα ειδικών φοβιών.
• Συμπτώματα μετα τραυματικής διαταραχής (για παράδειγμα ζει ξανά το ίδιο έντονο
συναίσθημα με μία προηγούμενη απώλεια εγκυμοσύνης).
Κάποια συμπτώματα της κατάθλιψης στην εγκυμοσύνη θα μπορούσαν να είναι τα εξής :
• Δυσκολία στην λειτουργικότητα
• Συναισθηματικά προβλήματα, η έγκυος νιώθει πεσμένη ή ίσως ακόμα και πλήρης
αποχή συναισθημάτων.
• Απαισιοδοξία, η έγκυος νιώθει αβοήθητη, χωρίς ελπίδες και χωρίς προσωπική
αξία.
• Αισθήματα έντονου θυμού, ευερεθιστότητα, συχνό βουρκωμα, συχνό κλάμα.
• Διαταραχές στον ύπνο (υπερυπνία ή αυπνία)
• Αλλαγές στην όρεξη για φαγητό.
• Έλλειψη ενδιαφέροντος και ενέργειας.
• Δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολία στο να σκεφτεί ή στο να πάρει αποφάσεις.
• Αισθήματα απομόνωσης, μοναξιάς και απομάκρυνση από φίλους.
• Σκέψεις να κάνει κακό στον εαυτό της ή στο εμβρυο.
• Η έγκυος νιώθει δυσκολία στο να βγάλει την μέρα.
• Αισθήματα ενοχής
• Η έγκυος δεν απολαμβάνει δραστηριότητες που απολάμβανε πριν μείνει έγκυος.

Το περιβάλλον σε όλες τις περιπτώσεις θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση και θα πρέπει να συμβουλεύει την έγκυο να μιλήσει ανοιχτά για τα συναισθήματα της όχι μόνο στους ίδιους αλλά και στον γυναικολόγο της και φυσικά να παροτρύνει την έγκυο να επισκεφθεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς και η κατάθλιψη και οι αγχώδης διαταραχές είναι ιάσιμες. Η θεραπεία που δείχνει να έχει καλύτερα αποτελέσματα είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και φυσικά ένας ψυχολόγος με εξειδίκευση στην περιγεννητική ψυχική υγεία γνωρίζει ακριβώς τον τρόπο να καθοδηγήσει την έγκυο και την οικογένεια της. Η χρήση ψυχιατρικών φαρμάκων τις περισσότερες φορές δεν ενδείκνυται κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης παρόλαυτα ένας ψυχίατρος μπορεί να κρίνει την κάθε περίπτωση ξεχωριστά και είναι ο μόνος που έχει το δικαίωμα να συστήσει φαρμακευτική αγωγή στην έγκυο. Φαίνεται ότι η κατανάλωση τροφίμων πλούσια σε Ω3 και η έκθεση στον ήλιο να βοηθουν αλλά πάντα σε συννενόηση με τον γυναικολόγο.

Η μη θεραπεία του άγχους ή της κατάθλιψης εγκυμοσύνης μπορεί να έχει πολύ άσχημες επιπτώσεις όπως αυτοκτονία, διακοπή της κύησης, επιλόχειο κατάθλιψη ή επιλόχειο άγχος, χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, προεκλαμψία, δυσκολία δεσίματος με το παιδί, η γυναίκα να μην φροντίζει την υγεία της, πρόωρη γέννα ή επιλογή καισαρικής έναντι φυσιολογικού τοκετού.

ΛΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Στο ξεκίνημα της λοχείας, δηλαδή αμέσως μετά την γέννα και για μέχρι 2-3 εβδομάδες μετά τον τοκετό παρατηρείται ότι το 80% την νέων μαμάδων εκφράζουν κάποια αισθήματα θλίψης και ξαφνικά ξεσπάσματα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως τον «χορό» των ορμονών σε συνδυασμό με το αίσθημα ευθύνης που νιώθει η νέα μητέρα απέναντι στο νεογνό και το φυσιολογικό άγχος της να καλύψει τις ανάγκες του, όπως επίσης και την έλλειψη ύπνου και την κούραση. Είναι μία περίοδος που η γυναίκα συνειδητοποιεί ότι δεν πειράζει αν δεν «πλέει σε πελάγη ευτυχίας». Η υποστήριξη από τον σύντροφο της και το περιβάλλον της βεβαίως είναι πολύ σημαντική για την ομαλή είσοδο της στον νέο της ρόλο και το περιβάλλον δεν πρέπει να ξεχνά ότι μπορεί μεν ξαφνικά όλη τους η προσοχή να στρέφεται στο νέο μέλος αλλά αυτή η απότομη μετατόπιση προσοχής ίσως εντείνει την θλίψη της μητέρας.

Η ενθάρρυνση για έκφραση των συναισθημάτων της, η βοήθεια στις δουλειές ή στην προσοχή του μωρού, η σωστή διατροφή, η άσκηση και η ενασχόληση με πράγματα που την ενδιέφεραν πριν το παιδί είναι πολύ βοηθητικά για την λεχώνα.

Όσο περνούν τα χρόνια γεννιέται και περισσότερο η ανάγκη να προστατεύσουμε την ψυχική υγεία της λεχώνας. Ναι μεν τα συμπτώματα που περιγράψαμε παραπάνω είναι φυσιολογικά αλλά δυστυχώς πολλές γυναίκες στην λοχεία μπορούν να εμφανίσουν επιλόχειο κατάθλιψη, επιλόχειο αγχώδη διαταραχή ή σε πολύ μικρότερα ποσοστά επιλόχειο ψύχωση. Μόλις το 2018 η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων αποφάσισε ότι ο παιδίατρος που είναι υπέυθυνος για το νέο μέλος της οικογένειας θα πρέπει να εξετάζει και την ψυχική υγεία της μητέρας καθώς με το να βοηθάς την μητέρα να ξεπεράσει τα θέματα ψυχικής υγείας από τα οποία νοσεί, βοηθάς ολόκληρη την οικογένεια. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων προτείνει ο παιδίατρος να εξετάζει την μητέρα 1,2,4 και 6 μήνες μετά την γέννα. Στην Αυστραλία οι γυναίκες απαντούν σε διαγνωστικά τεστ για άγχος και κατάθλιψη από την αρχή της εγκυμοσύνης τους μέχρι και 6 μήνες μετά την γέννα. Η συχνότητα των τεστ και το αν θα υπάρξει παραπομπή σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο εξαρτάται από τις απαντήσεις τους.

Η πιο διαδεδομένη συναισθηματική διαταραχή κατά την περίοδο της λοχείας είναι η
επιλόχειος κατάθλιψη. Κάποια συμπτώματα επιλόχειου κατάθλιψης θα μπορούσαν να
είναι τα εξής:
• Απώλεια ενδιαφέροντως και ευχαρίστησης στην καθημερινότητα σε συνδυασμό με
σωματικά,γνωσιακά και συμπεριφορικά συμπτώματα ,όπως μουδιάσματα,
λήθαργος, αρνητικές σκέψεις, απόσυρση, λύπη, βούρκωμα, κλάμμα, για πάνω από
δύο εβδομάδες.
• Ανικανότηα της γυναίκας να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα της.
• Ανικανότητα της μητέρας να φροντίσει το νεογέννητο.
• Αίσθημα ότι δεν μπορεί να είναι μητέρα.
• Αίσθημα ότι θέλει να κάνει κακό στο παιδί ή στον εαυτό της.
• Αίσθημα ανάξιας να είναι μάνα, ενοχές γιατί το παιδί αξίζει μία καλύτερη μητέρα
από εκείνη.
• Σκέψεις να δώσει το παιδί για υιοθεσία
• Η λεχώνα δεν θέλει επαφές με το παιδί.
• Η λεχώνα δεν νιώθει δεμένη με το μωρό.
• Αισθληματα θυμού.
• Προβλήματα στον ύπνο.
• Προβλήματα συγκέντρωσης.
• Αίσθημα μοναξιάς.
• Φόβος ότι αν μιλήσει για τα συναισθήματα της θα την κρίνουν ή θα της πάρουν το
μωρό.

Κάποια συμπτώματα των επιλόχειων αγχώδων διαταραχών θα μπορούσαν να είναι:• Άγχος ή φοβίες που διακόπτουν τις σκέψεις και επηρεάζουν την καθημερινότητα.
• Κρίσεις πανικού.
• Άγχη και ανησυχίες που η γυναίκα δεν μπορεί να ελέγξει ή να σταματήσει.
• Ευερεθιστότητα, νευρικότητα, ανησυχία, η γυναίκα νιώθει συνεχώς στα άκρα.
• Ταχυκαρδίες, μυικοί πόνοι-πιασίματα, σφίξιμο στο στήθος.
• Δυσκολία στον ύπνο
• Άγχος που την ωθεί στο να μην βγαίνει έξω με το μωρό.
• Άγχος που την οδηγεί στο να ελέγχει συνέχεια το μωρό.
• Άγχος ότι θα μπορούσε η ίδια να κάνει κακό στο μωρό.
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις ότι κάτι κακό θα συμβεί στο παιδί.
• Άγχος ότι πρέπει συνεχώς κάτι να κάνει, για παράδειγμα να πλύνει μπουκάλια,
ρούχα, να καθαρίσει το σπίτι, να διασκεδάσει το παιδί, με λίγα λόγια είναι συνεχώς
σε εγρήγορση.
• Αλλαγές στην διατροφή.
• Η μητέρα δεν εμπιστεύεται κανέναν να προσέξει ή να φροντίσει το παιδί.
Η επιλόχειος ψύχωση έχει πάρα πολύ μικρά ποσοστά εμφάνισης αλλά είναι καλό να
γνωρίζουμε κάποια από τα συμπτώματα της:
• Όπτικες ψευδαισθήσεις.
• Αίσθημα ότι την παρακολουθούν.
• Ακουστικές ψευδαισθήσεις .
• Χαώδεις σκέψεις.
• Κοινωνική απομόνωση.
• Προσπάθειες να κάνει κακό στο παιδί.

Τα αίτια των επιλόχειων συναισθηματικών διαταραχών φαίνεται να είναι κατά κύριο λόγο ορμονικά. Οι απότομες αλλαγές στα οιστρογόνα και στην προγεστερόνη και στις
θυροειδικές ορμόνες δείχνουν να επηρέαζουν σημαντικά την ψυχική υγεία της λεχώνας.

Επιπλέον υπάρχουν κάποιοι παράγοντες κινδύνου όπως ιστορικό διαγνωσμένης κατάθλιψης, προηγούμενη εμπειρία επιλόχειας κατάθλιψης, κατάθλιψη στην οικογένεια, προβλήματα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, γέννηση παιδιού με προβλήματα υγείας, δυσκολίες στον θηλασμό, προβλήματα με τον σύντροφο, οικονομικά προβλήματα και το αν η εγκυμοσύνη ήταν ανεπιθύμητη.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω ότι και ο νέος πατέρας θα μπορούσε να υποφέρει απο επιλόχειες συναισθηματικέςς διαταραχές. Ο νέος πατέρας μπορέι να νιώθει λύπη, άγχος, να εμφανίσει προβλήματα στον ύπνο ή αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες. Τα ποσοστά επιλόχειων συναισθηματικών διαταραχών δείχνουν να είναι μεγαλύτερα σε νέους ηλικιακά πατεράδες, σε εκείνους που έχουν προβλήματα στην σχέση τους, οικονομικά προβλήματα και φυσικά σε εκείνους με προήγουμενο ιστορικό κατάθλιψης.

Και στην λοχεία όπως και στην εγκυμοσύνη η διάγνωση των συναισθηματικών διαταραχών γίνεται μόνο από ειδικούς ψυχικής υγείας, δηλαδή ψυχίατρο και ψυχολόγο. Ενθαρρύνουμε λοιπόν τους νέους γονείς να μιλήσουν για τα συναισθήματα τους αλλά και να επισκεφθούν έναν ειδικό περιγεννητικής ψυχικής υγείας. Η θεραπεία των επιλόχειων συναισθηματικών διαταραχών βελτιώνει την ποιότητα ζωής της οικογένειας, ενώ η μη θεραπεία τους έχει αρνητική επιρροή στην συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Οι έρευνες δείχνουν ότι η φαρμακευτική αγωγή από ψυχίατρο και η Γνωσιακή Συμπεριφοριφή Ψυχοθεραπεία είναι η κατάλληλη θεραπεία, επίσης βοηθούν πολύ και η ξεκούραση και φυσικά είναι πολύ σημαντική η βοήθεια από το περιβάλλον.

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε όλοι τα συμπτώματα των συναισθηματικών διαταραχών κατά την διάρκεια της λοχείας και της εγκυμοσύνης ώστε να μπορούμε να παρατηρήσουμε τυχόν συμπτώματα είτε ως γυναικολόγοι, είτε ως οικογενειακός ή φιλικός κύκλος της γυναίκας. Οι συναισθηματικές διαταραχές είναι ιάσιμες και με την βοήθεια των ειδικών η γυναίκα ζει μία φυσιολογική ζωή.

Μαριάννα Μπρα, Ψυχολόγος (MSc.)
Εξειδικευμένη στην περιγεννητική απώλεια και στον περιγεννητικό θρήνο και στις
περιγεννητικές συναισθηματικές διαταραχές.