Ο διαρκής ανταγωνισμός με εξαντλεί!

Νομίζω ότι δεν θα ήταν άσκοπο να αναφερθώ σε ένα πρόβλημα που συναντώ πολύ συχνά στην κλινική μου πρακτική: αυτό της εξάντλησης.

Ένας τρόπος να προσεγγίσουμε το σύνθετο αυτό ζήτημα θα ήταν να ξεκινήσουμε με την ακόλουθη διάκριση: όπως παρατηρεί ο Κορεάτης φιλόσοφος Μπιουνγκ – Τσουλ Χαν στο βιβλίο του Η κοινωνία της κόπωσης, «η ψυχή του σύγχρονου επιδοσιακού υποκειμένου διαφέρει από αυτήν του πειθαρχικού υποκειμένου».

Πράγματι, κατά τον προηγούμενο αιώνα, η κοινωνία ήταν κυρίως οργανωμένη με βάση την απαγόρευση και τους κανόνες. Το Εγώ ήταν ένα υπάκουο Εγώ που είχε ως γνώμονα στη ζωή του το καθήκον και τη συμμόρφωση στον νόμο. Υπήρχε ένα μεγάλο «Πρέπει» πάνω από το κεφάλι του, το οποίο δεσμευόταν να τηρήσει απαρέγκλιτα.

Επρόκειτο για μία καταπιεστική κοινωνία που έθετε στο άτομο έναν εξωτερικό καταναγκασμό. Ο καταναγκασμός αυτός έβρισκε την υλική κατά κάποιο τρόπο εκδήλωσή του μέσα σε ανελαστικές δομές εγκλεισμού, όπου ο ρυθμός της ζωής αποτελούσε αντικείμενο ενός σχεδόν ολοκληρωτικού και λεπτομερούς διακανονισμού: νοσοκομεία, ψυχιατρικά άσυλα, φυλακές, στρατόπεδα και εργοστάσια. Δεν ζούμε όμως πια στην κοινωνία αυτή.

Η κοινωνία του 21ου αιώνα είναι κατεξοχήν προσανατολισμένη όχι στην υπακοή αλλά στην επίδοση πάση θυσία. Το σύγχρονο Εγώ δεν είναι πλέον υπόλογο σε εξωτερικούς καταναγκασμούς, αλλά κυρίως στον ίδιο του τον εαυτό. Αυτή η κοινωνική μεταβολή επιφέρει κι έναν μετασχηματισμό της ψυχής.

Οι αρχές της δεν είναι πια η υπακοή, ο νόμος και το καθήκον, αλλά οι απολαύσεις και η ελευθερία της. Πρόκειται, όμως, για μία παράδοξη ελευθερία: «η ελευθερία από τον Άλλον μετατρέπεται σε μία ναρκισσιστική σχέση με τον εαυτό». Δεν δρα πλέον υπακούοντας στις εντολές του Άλλου, δεν ακούει παρά μόνο τον εαυτό του.

Και τελικά τείνει να εκμεταλλεύεται τον εαυτό του μέχρι τελικής πτώσης. Πρόκειται για μία εντατική αυτο-εκμετάλλευση, που είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο αποδοτική και αποτελεσματική από την εκμετάλλευση που μπορεί να υφίσταται από τρίτους, γιατί προσχωρεί σε αυτήν οικειοθελώς, με την ελεύθερη βούλησή του. Με αυτόν τον τρόπο καταλήγει να μεταλλάσσεται σε μία εξαντλημένη, «καμένη» ψυχή (burn-out).

Το πνεύμα αυτού του αέναου ατομικού ανταγωνισμού έχει περιγράψει με αξιοσημείωτη ευστοχία ο Χομπς στο έργο του Περί της ανθρώπινης φύσης. Αυτό που δίνει νόημα στην ζωή του ατόμου είναι το να αποκτήσει περισσότερα, να ξεπεράσει τους άλλους.

Ο Χομπς συγκρίνει την ζωή αυτή, με μία κούρσα ταχύτητας όπου δεν υπάρχει άλλος σκοπός και άλλη ανταμοιβή από το να προσπερνάς τους ανταγωνιστές σου. Από την σκοπιά αυτή, η δόξα, λέει ο Χομπς, δεν είναι άλλο από το να κοιτάμε αυτούς που αφήσαμε πίσω μας, η ταπεινότητα, το αίσθημα που έχουμε όταν στρέφουμε το βλέμμα μας σε αυτούς που προπορεύονται, η δυστυχία είναι το να μας προσπερνούν διαρκώς και η ευτυχία να προσπερνάμε διαρκώς τον προπορευόμενο.

Και αυτό μέχρι την οριστική εγκατάλειψη της κούρσας, δηλαδή την στιγμή του θανάτου.

Η Μάρω Μπέλλου είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια. Κατά την κλινική της πρακτική ακολουθεί την αυτοσχεδιαστική μέθοδο. Έχει λάβει ειδίκευση στη Συστημική Ψυχοθεραπεία, έχει εμβαθύνει με διατριβή στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί στην Ψυχανάλυση. 

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της με τίτλο: «Ο γκατζετ-Eros: ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας» από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

(Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε: http://www.marobellou.gr/el/)