Έχουμε δικαίωμα να θυμώνουμε;

Επιτρέπεται να θυμώνουμε; Ο θυμός είναι ένα καθόλα αποδεκτό συναίσθημα που όταν εκφράζεται ξεκάθαρα μπορεί να οδηγήσει μόνο σε ουσιαστικότερη επικοινωνία. Στον δυτικό κόσμο ωστόσο πολύ συχνά ο θυμός σαν συναίσθημα ενοχοποιείται και για αυτόν τον λόγο ως ενήλικες επιχειρούμε πολύ συχνά να τον κρύψουμε ή ακόμα και να αρνηθούμε ότι τον αισθανόμαστε.

Όταν ερχόμαστε στον κόσμο είμαστε πολύ ευάλωτοι και χρειαζόμαστε όσο τίποτε άλλο την μητέρα μας. Η ματαίωση ωστόσο δεν αργεί πολύ να έρθει…

είτε με την μορφή της καθυστέρησης του φαγητού, είτε της απομάκρυνσης από την μητέρα είτε ακόμα της επιβολής κάποιου αυθαίρετου (για τον ψυχισμό ενός βρέφους) προγράμματος (π.χ. θα τρώει κάθε 4 ώρες, τόσα ml κτλ). Το συναίσθημα λοιπόν που βιώνει ένα βρέφος στις παραπάνω περιπτώσεις είναι θυμός. Επειδή όμως είναι απόλυτα εξαρτώμενο από το πρόσωπο φροντίδας σύντομα προσαρμόζεται σε ότι αυτό του επιβάλλει προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει. Ο θυμός καταχωνιάζεται μιας και συχνά το βρέφος αν δεν βρει ένα υποστηρικτικό και ευαίσθητο τροφό κινδυνεύει να μην εισακουστεί ενώ βιώνει την απειλή θανάτου. Γιατί ένα βρέφος που πεινά νιώθει ότι θα πεθάνει καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να τραφεί μόνο του.

Στα επόμενα χρόνια που ακολουθούν… ο θυμός συνεχίζει να παρουσιάζεται όπως είναι φυσιολογικό στην καθημερινότητα του παιδιού. Εξάλλου οι ματαιώσεις είναι μέρος της ζωής και είναι σημαντικό για το παιδί να μπορεί να τις διαχειριστεί. Ο τρόπος που θα του διδάξουν οι γονείς να αναγνωρίζει και να εκφράζει τον θυμό θα διαμορφώσει και την κατοπινή συμπεριφορά του σ’αυτό το θέμα.

Δυστυχώς συχνά ακούμε την έκφραση:

«τα καλά παιδιά δεν θυμώνουν, δεν αντιδρούν. Ακούνε πάντα αυτό που τους λέει η μαμά…». Αλήθεια έχουμε αναρωτηθεί τι μήνυμα περνάμε στα παιδιά μας;

Μεταφράζοντας λοιπόν, αυτό που ακούει το παιδί είναι: 

«Δεν έχεις δικαίωμα να νιώθεις θυμό ούτε να τον εκφράζεις. Όταν θυμώνεις δεν είσαι αρεστός σε μένα που είμαι γονιός σου. Για να έχεις την αποδοχή μου θα πρέπει να ακολουθείς πάντα αυτό που σου λέω. Δεν έχεις δικαίωμα γνώμης…».

Μεγαλώνοντας το παιδί που γαλουχείται να μην εκφράζει το θυμό του μπορεί να μετατραπεί σε έναν παθητικό και αποστασιοποιημένο ενήλικα. Γιατί πως μπορεί κάποιος να μην ακούει το θυμό του; Μόνο αν αποστασιοποιηθεί από όλα του τα συναισθήματα σαν να αφορούν κάποιον τρίτο κι όχι τον ίδιο.

Η καταπίεση του θυμού και η μη ικανοποιητική έκφρασή του μπορεί να οδηγήσει στην διαμόρφωση μιας παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς…

Ο ενήλικας δηλαδή ενώ θυμώνει δεν νιώθει ασφάλεια να το επικοινωνήσει στο άλλο άτομο και υιοθετεί μια έμμεσα τιμωρητική συμπεριφορά προς τον άλλον χωρίς φυσικά να βοηθά στην εξέλιξη της σχέσης. Για παράδειγμα αν υπάρξει μια συμπεριφορά που θυμώνει τον σύντροφο, ο τελευταίος δεν το αναφέρει προκειμένου να το κατανοήσει και η άλλη πλευρά αλλά «κρατάει μούτρα», είναι ψυχρός και αποστασιοποιημένος, συχνά μπορεί να μην απαντά καν στον άλλον για να τον τιμωρήσει. Ο άλλος σύντροφος νιώθει αποκλεισμένος καθώς δεν έχει την ευκαιρία να λύσουν την όποια παρεξήγηση ή διαφορά μεταξύ τους.

Δεν αποκλείεται ο ενοχοποιημένος θυμός να οδηγήσει στην διαμόρφωση ενός ενήλικα πολύ οξύθυμου και επιθετικού. Αυτό μπορεί να συμβεί γιατί ο ενήλικας δεν έχει μάθει να επικοινωνεί τον θυμό του όσο είναι καιρός, τον συγκρατεί και όταν τελικά τον εκφράζει βγαίνει ακατέργαστος με την μορφή υβριστικών σχολίων ή επιθετικών ενεργειών. Δεν ακολουθεί λοιπόν την διαβάθμιση του θυμού και βγαίνει με μια πολύ επιθετική μορφή. Συχνά οι αποδέκτες αυτού του θυμού βρίσκονται σε σύγχυση μην έχοντας καταλάβει «τι έπαθε ξαφνικά» ο αναφερόμενος.

Ο καταπιεσμένος θυμός ενδέχεται να βρει τρόπο έκφρασης μέσω του σώματός μας και συγκεκριμένα μέσω ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Συνήθως αυτά τα συμπτώματα (κεφαλαλγίες, διαταραχές ύπνου, γαστρεντερικές διαταραχές, ταχυκαρδίες, μεταβολή βάρους κτλ) δεν έχουν οργανική βάση και υποχωρούν όταν το άτομο εκφράσει ανοιχτά τα συναισθήματά του.

Χρειάζεται όποιος έχει ενοχοποιήσει τον θυμό να δουλέψει προς την κατεύθυνση της αποδοχής αυτού του συναισθήματος προκειμένου να νιώσει την απελευθέρωση του να μπορεί να εκφράζει όλα του τα συναισθήματα. Γιατί όπως δεν λέμε σε κάποιον μην είσαι χαρούμενος δεν έχουμε το δικαίωμα να πούμε (πχ μην είσαι θυμωμένος/λυπημένος κλπ) δεν θα πρέπει να και να ξεχνάμε ότι όλα τα συναισθήματα είναι απαραίτητα για να μπορούμε να είμαστε υγιής και ισορροπημένοι!

Γράφει η Πουλημενέα Γεωργία – Κλινική Ψυχολόγος / Ψυχολόγος Υγείας (ΜSc)