Έτσι θα αντιμετωπίσεις το άγχος της ανεργίας!

Η ανεργία είναι ένα φαινόμενο που μαστίζει τη χώρα μας. Πέρα από σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις, σχετίζεται με την ανάδυση συναισθηματικών προβλημάτων αποτελώντας ένα σοβαρό ψυχοκοινωνικό παράγοντα στρες. Τι συμβαίνει όταν κάποιος μένει άνεργος μέχρι να ξαναβρεί εργασία; 

Αρχικά το άτομο βιώνει ένα σοκ, αλλά συνεχίζει να διατηρεί την αισιοδοξία του. Όταν όμως η ανεργία επιτείνεται, προκαλούνται απογοήτευση και απαισιοδοξία για το μέλλον. Η αυτοπεποίθηση δέχεται ισχυρό πλήγμα, αφού ο άνεργος νιώθει ότι απορρίφθηκε από τη δουλειά του και οδηγείται στην αυτό-μομφή (π.χ. «Εγώ φταίω που δεν ήμουν αρκετά δυναμικός»).

Το άτομο βιώνει την ανεργία ως απόρριψη από την κοινωνία, αναπτύσσοντας αισθήματα εχθρότητας, θεωρώντας ότι ο καθένας συνετέλεσε στην οικονομική κρίση και τώρα εκείνος δεν μπορεί να βρει δουλειά. Η απώλεια της εργασίας αποτελεί ένα τραυματικό συμβάν, με ψυχολογικές επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές του διαζυγίου ή του πένθους.

• Η ψυχολογία του ανέργου

Η ψυχολογία του ανέργου επιβαρύνεται περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου, όταν στέλνει βιογραφικά, πηγαίνει σε συνεντεύξεις και τον απορρίπτουν. Το αίσθημα της αποτυχίας και της αναξιότητας ενισχύονται.

Σκέψεις όπως:

«Δεν μπορώ να βρω μια καλή εργασία. Με έχει πιάσει απόγνωση. Νιώθω συνεχώς λυπημένη και αγχωμένη. Δεν μπορώ να συνεχίσω ομαλά τη ζωή μου. Έχω χάσει τη γη κάτω από τα πόδια μου», επανέρχονται ξανά και ξανά. Όσο περισσότερο προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα, τόσο ενισχύονται τα αισθήματα της πικρίας και της απογοήτευσης, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται σε μια ηλικία που η αλλαγή καριέρας είναι δύσκολη ή όταν αποτελεί τον κύριο φροντιστή της οικογένειας. Επιπλέον αισθάνεται αδικία: «Γιατί οι άλλοι δουλεύουν και εγώ όχι; Τι κάνω λάθος;» συγκρίνοντας τον εαυτό του με τους άλλους και αναλογιζόμενος σε τι υπολείπεται από αυτούς.

Όταν ένας άνθρωπος ψάχνει για εργασία, κατά βάθος αναζητά ένα στήριγμα που δεν είναι μόνο οικονομικό. Ψάχνει ένα κίνητρο που θα τον κάνει να αισθάνεται παραγωγικός, να έχει ένα σκοπό. Μία ελπίδα να συνεχίσει να ζει και να αναπτύσσεται.

Μέσα από την εργασία μας αποκτούμε μία ταυτότητα που μας συνοδεύει γενικότερα. Το άτομο που χάνει τη δουλειά του για μεγάλο χρονικό διάστημα, σιγά-σιγά τείνει να χάνει ακόμα και τον εαυτό του. Αισθάνεται ότι χάνει μέρος του κοινωνικού του ρόλου, οι σχέσεις του επηρεάζονται και τελικά χάνεται η ποιότητα ζωής του.

Στους νέους που δεν έχουν εργαστεί ποτέ, δεν τους έχει δοθεί η ευκαιρία να αναλάβουν ένα συγκεκριμένο ρόλο. Στους άνεργους απόφοιτους δευτεροβάθμιας/τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συχνή είναι η καθήλωση τους στην ιδιότητα του μαθητή/φοιτητή και στον αντίστοιχο τρόπο ζωής.

Η ματαίωση που δέχεται ο άνεργος από τη συνεχή απόρριψη, διεγείρει την αίσθηση ότι δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του, ενισχύοντας την απαισιόδοξη στάση του. Το άγχος αυξάνεται, αφού δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα βγει από αυτή την κατάσταση, πως θα καταφέρει να ανταπεξέλθει στα έξοδα της καθημερινότητας.

Μελέτες δείχνουν ότι οι άνεργοι έχουν διπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσουν ψυχικά προβλήματα (κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές ύπνου) απ’ ό,τι συνομήλικοι που εργάζονται. Το άγχος μπορεί να βρει διέξοδο με τη μορφή ψυχοσωματικών προβλημάτων ή με τη στροφή στον αλκοολισμό, σε μία απόπειρα αυτό-θεραπείας.

Ίσως το άτομο να εμπλακεί σε αντικοινωνικές ομάδες και παραβατικές συμπεριφορές, εκδηλώνοντας τον θυμό του προς την κοινωνία. Η ύπαρξη έντονων αρνητικών συναισθημάτων πιθανώς να οδηγήσει στην απόσυρση, με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης. Η σοβαρότερη επιπλοκή είναι η αυτοκτονικότητα, όπου το άτομο δε βρίσκει λόγο και νόημα για να ζει, εκφράζοντας θυμό προς τον εαυτό του.

Τα προβλήματα του ανέργου έχουν επιπτώσεις και στην οικογένεια του, κυρίως στην περίπτωση του άνεργου γονέα, όπου η αίσθηση ανικανότητας συντήρησης του εαυτού και της οικογένειας, δημιουργούν αμφιθυμία για την τελευταία, που μπορεί να εκφραστεί με συνεχή ευερεθιστότητα, σεξουαλικές δυσλειτουργίες και τάσεις φυγής. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης και έξαρσης της ανεργίας, παρατηρείται αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.

Ενδείκνυται ο άνεργος – εφόσον έχει τη δυνατότητα – να επενδύσει λίγο χρόνο στην ανάκαμψη του από το στρες της απόλυσης. Με το να αναζητήσει εργασία την επόμενη ακριβώς μέρα, μπορεί εκπορευόμενος από το άγχος του, να λάβει μία λανθασμένη απόφαση που θα μετανιώσει αργότερα.

Ωστόσο, δεν ενδείκνυται να βρεθεί για μεγάλο διάστημα (π.χ. πέραν του ενός μηνός) μακριά από την αναζήτηση εργασίας, αφού η αρνητικότητά του και η απαισιοδοξία του θα ενισχύσουν τα αισθήματα ανημποριάς, οδηγώντας στην ακινητοποίηση. Επίσης σήμερα, εξαιτίας της ταχείας αλλαγής της τεχνολογίας και των επαγγελματικών γνώσεων, αν κάποιος απέχει από τις επαγγελματικές δραστηριότητες είναι πολύ εύκολο να θεωρηθεί τεχνολογικά και γνωσιακά «παρωχημένος».

Η περίοδος της αναζήτησης εργασίας φαντάζει τρομακτική, με εκ νέου διαπραγμάτευση των αρμοδιοτήτων του ατόμου, των απολαβών του και απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

«Βλέπω ότι η τελευταία φορά που εργαστήκατε ήταν πριν 10 μήνες. Τι έγινε;» Διαπραγματεύσεις ψυχοφθόρες που συνοδεύονται από αισθήματα ενοχής, τη θεώρηση ότι δεν προσπαθεί όσο θα έπρεπε και ερωτήματα για το τι θα μπορούσε να κάνει για να βρει μια δουλειά (π.χ. «Έχασα τη δουλειά μου, ψάχνω και δεν βρίσκω τίποτα. Άραγε τι κάνω λάθος;»).

• Το πλάνο δράσης για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων της ανεργίας

Το άτομο – είτε έχει απολυθεί, είτε αναζητά επί μακρό χρονικό διάστημα μία θέση εργασίας- καλείται να διατηρήσει την υπομονή και την επιμονή του, σε επίπεδο σκέψης και συμπεριφοράς, ώστε να μην αποσυρθεί από την καταβολή προσπάθειας. Η συνειδητοποίηση και η αποδοχή της νέας κατάστασης συμβάλλει στην επιτυχή διαχείριση των ψυχολογικών επιπτώσεων της ανεργίας.

Η διατήρηση της αισιοδοξίας είναι υψίστης σημασίας. Τα χαρούμενα άτομα είναι ψυχολογικά περισσότερο «ανθεκτικά» και μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα τα αρνητικά γεγονότα. Η θετική σκέψη («Θα τα καταφέρω», «Είμαι δυνατός και δε θα αφήσω να με πάρει από κάτω»), η καλή αντίληψη του εαυτού («Είμαι σημαντικός ανεξάρτητα από τι πιστεύουν οι άλλοι για μένα») και η αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής βοηθούν.

Η καταστροφολογία απομακρύνει από νέους στόχους και μειώνει την κινητοποίηση. Κάθε εμπειρία είναι ένα μάθημα, μία προσωρινή φάση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γίνουμε καλύτεροι και δυνατοί. Είναι φυσικό, μερικές φορές τα πράγματα να μην πηγαίνουν όπως θα θέλαμε. Το άτομο να είναι επιεικές με τον εαυτό του, να θυμηθεί άλλες δύσκολες καταστάσεις που κατάφερε να αντιμετωπίσει επιτυχώς. Η καταγραφή των δυνατών του σημείων θα τον ενθαρρύνει.

Η ανεργία μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια ευκαιρία αναζήτησης νέων ενδιαφερόντων και εξέλιξης. Όσο περισσότερο το άτομο είναι ικανοποιημένο με τον χρόνο αναψυχής του, τόσο πιο ευχάριστα θα δεχτεί τον έξτρα χρόνο που διαθέτει. Μπορεί να βελτιώσει το βιογραφικό του, να αναπροσαρμόσει τα επαγγελματικά του σχέδια.

Η πραγμάτωση ευχάριστων δραστηριοτήτων, το χιούμορ, η γυμναστική, τα χόμπι θα λειτουργήσουν αγχολυτικά. Μπορεί να ασχοληθεί με δραστηριότητες που δεν τον επιβαρύνουν οικονομικά, π.χ. περίπατος με έναν φίλο. Αν είναι σχετικά ικανοποιημένος από την κοινωνική του ζωή, η ανεργία θα τον επηρεάσει πιο ήπια. Να εκφράσει τα αισθήματά του και τις ανησυχίες του. Σημαντική είναι η συμβολή της οικογένειας που παρέχει στήριξη και τονώνει την αυτοπεποίθηση του ανέργου.

Ιδιαίτερα βοηθητικό είναι ένα καθημερινό πλάνο δράσης, ώστε η ζωή να αποκτήσει καινούρια δομή, προσαρμοσμένη στις νέες συνθήκες. Ενδείκνυται το άτομο να οριοθετήσει ένα χρόνο καθημερινά για αναζήτηση εργασίας. Οποιαδήποτε ενασχόληση με το συγκεκριμένο σκοπό, του δημιουργεί την αίσθηση ότι τουλάχιστον είναι ενεργός στην αναζήτηση εργασίας.

Συχνά το άτομο, σε μία προσπάθεια του να μην απομακρυνθεί από την αγορά εργασίας, συμβιβάζεται με (τον εθελοντισμό/με εργασία σε χώρους άσχετους με το πεδίο εκπαίδευσης του και τα προσόντα του). Ως αποτέλεσμα, το αίσθημα της ανασφάλειας και της έλλειψης σταθερότητας διατηρούνται. Ωστόσο, το καθημερινό άγχος μετριάζεται, το άτομο αισθάνεται παραγωγικό και δεν απομονώνεται κοινωνικά. Επίσης, ενισχύει το βιογραφικό του και αποκτά εργασιακή πείρα, που πιθανώς να βοηθήσει σε μελλοντική εξεύρεση εργασίας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδείκνυται η συμβουλευτική στήριξη του ανέργου από ένα ειδικό ώστε να διαχειριστεί τις επιπτώσεις της ανεργίας στην ποιότητα ζωής του. Τη στιγμή που το άτομο ξαναβρεί εργασία, θα συνειδητοποιήσει ότι όλα αυτά ήταν μία δύσκολη φάση που κατάφερε επιτυχώς να διαχειριστεί. Η αισιοδοξία του και η αυτοπεποίθησή του θα ενισχυθούν, αφού εν τέλει οι καρποί της προσπάθειάς του θα έχουν αποδώσει.

Γράφει η Ανδριάννα Γεροντή – Συστημική και Εναλλακτική Θεραπεύτρια του ΚΕ.ΘΕ.ΣΥ (Ανασυνδιασμένη Ψυχοθεραπεία).

(Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε: https://www.kethesy.gr/)