Στρες: Πόσο απορρυθμίζει τον οργανισμό – Σε ποια προβλήματα υγείας οδηγεί

Το στρες αποτελεί μία φυσιολογική και απαραίτητη βιολογική αντίδραση του οργανισμού σε απειλές ή απαιτητικά ερεθίσματα από το περιβάλλον. Στόχος του είναι η προσαρμογή του οργανισμού και η διατήρηση της ομοιόστασης. Ωστόσο, όταν είναι παρατεταμένο ή επαναλαμβανόμενο, μπορεί να καταστεί επιβλαβές και να συμβάλει στην εμφάνιση ή επιδείνωση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων. Η επιστήμη της ενδοκρινολογίας του στρες ασχολείται με τους ορμονικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται υπό την επίδραση στρεσογόνων παραγόντων και πώς αυτοί επηρεάζουν την υγεία και τη λειτουργία των διαφόρων συστημάτων του σώματος.

Ο κύριος μηχανισμός που ενεργοποιείται σε καταστάσεις στρες είναι ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Όταν ο εγκέφαλος αντιληφθεί ένα στρεσογόνο ερέθισμα, ο υποθάλαμος εκκρίνει την ορμόνη CRH, η οποία διεγείρει την πρόσθια υπόφυση να εκκρίνει ACTH. Η ACTH κυκλοφορεί μέσω του αίματος και φτάνει στον φλοιό των επινεφριδίων, όπου προκαλεί την έκκριση γλυκοκορτικοειδών, κυρίως της κορτιζόλης.

Η κορτιζόλη είναι η κατεξοχήν ορμόνη του στρες. Οι βασικές της δράσεις στοχεύουν στη διατήρηση της ενεργειακής ισορροπίας και στην ίδια την επιβίωση. Αυξάνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα (μέσω γλυκονεογένεσης στο ήπαρ), καταβολίζει τις πρωτεΐνες των μυών για την παραγωγή ενέργειας και προάγει τη λιπόλυση. Παράλληλα, καταστέλλει τη φλεγμονώδη και ανοσολογική απόκριση, μειώνοντας την παραγωγή κυτοκινών και την ενεργοποίηση των ανοσοκυττάρων. Η δράση αυτή της κορτιζόλης είναι διττή: από τη μία προστατεύει τον οργανισμό από υπερβολικές ανοσολογικές αντιδράσεις, αλλά από την άλλη, σε χρόνιες συνθήκες, αυξάνει την ευαλωτότητα σε λοιμώξεις και νεοπλασίες.

Παράλληλα με τον παραπάνω άξονα, ενεργοποιείται και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Η ενεργοποίησή του οδηγεί σε απελευθέρωση κατεχολαμινών, αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, από το μυελό των επινεφριδίων. Οι ουσίες αυτές προκαλούν άμεσες φυσιολογικές αλλαγές, όπως ταχυκαρδία, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, διαστολή των βρόγχων, αγγειοσύσπαση στο δέρμα και τα σπλάχνα και αγγειοδιαστολή στους μύες, προετοιμάζοντας το σώμα για την αντίδραση τύπου «μάχη ή φυγή» (fight or flight). Επιπλέον, επηρεάζουν τη διάθεση, την προσοχή και την εγρήγορση μέσω δράσεων στον εγκέφαλο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γεώργιος Χρούσος: «Το χρόνιο στρες μας κλέβει χρόνια ζωής» – Πώς να το καταπολεμήσουμε με βάση τις αρχές του Ιπποκράτη

Στρες: Βγάζει εκτός λειτουργίας το ανοσοποιητικό για μέρες – Aφήνει σημάδια (και) στο δέρμα

Το έντονο στρες επηρεάζει τη μνήμη και πυροδοτεί φοβίες – Έρευνα αποκαλύπτει
Σε φυσιολογικές συνθήκες, τα επίπεδα κορτιζόλης ρυθμίζονται μέσω ενός μηχανισμού αρνητικής παλίνδρομης ρύθμισης. Όταν τα επίπεδα κορτιζόλης αυξηθούν, αναστέλλεται η περαιτέρω έκκριση CRH και ACTH, επιτρέποντας στον οργανισμό να επανέλθει σε κατάσταση ηρεμίας. Ωστόσο, σε περιπτώσεις χρόνιου στρες, αυτός ο μηχανισμός απορρυθμίζεται, οδηγώντας σε επίμονη υπερκορτιζολαιμία, ή αντίθετα σε καταστολή του άξονα και μειωμένη παραγωγή κορτιζόλης, φαινόμενο που παρατηρείται σε ορισμένες καταστάσεις εξουθένωσης, όπως το σύνδρομο burnout ή η διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Η χρόνια ενεργοποίηση του άξονα του στρες έχει σημαντικές επιπτώσεις σε πολλά οργανικά συστήματα. Στο μεταβολικό σύστημα, η κορτιζόλη ευνοεί την ανάπτυξη ινσουλινοαντίστασης, υπεργλυκαιμίας, υπερλιπιδαιμίας και κεντρικής (σπλαχνικής) παχυσαρκίας. Στο καρδιαγγειακό σύστημα, συνδέεται με την αύξηση του κινδύνου για υπέρταση, αθηροσκλήρωση και έμφραγμα του μυοκαρδίου. Στο νευρικό σύστημα, επιδρά αρνητικά στον ιππόκαμπο (κέντρο της μνήμης) και στον προμετωπιαίο φλοιό (κέντρο λήψης αποφάσεων), ενώ ενισχύει τη δραστηριότητα της αμυγδαλής (κέντρο του φόβου), γεγονός που συνδέεται με διαταραχές όπως η κατάθλιψη, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή και η διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Επιπλέον, η επίδραση του στρες στο ενδοκρινικό σύστημα επεκτείνεται και στην αναπαραγωγή. Η καταστολή της έκκρισης γοναδοτροπινών (LH και FSH) οδηγεί σε διαταραχές του εμμηνορυσιακού κύκλου, ανωοθυλακιορρηξία, μειωμένη γονιμότητα και σεξουαλική δυσλειτουργία. Σε εγκύους, το υπερβολικό στρες μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μεταβολικών προβλημάτων, αποβολής ή πρόωρου τοκετού.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί η αλληλεπίδραση της κορτιζόλης με το ανοσοποιητικό σύστημα. Αν και η οξεία καταστολή της φλεγμονής μπορεί να είναι προστατευτική, η μακροχρόνια ανοσοκαταστολή ευνοεί την εμφάνιση χρόνιων φλεγμονωδών παθήσεων, αυτοάνοσων νοσημάτων και νεοπλασιών. Παράλληλα, το στρες μπορεί να επηρεάσει την έκβαση διαφόρων νόσων, επιβραδύνοντας την επούλωση πληγών ή μειώνοντας την αποτελεσματικότητα της ανοσοθεραπείας στον καρκίνο.

Η ενδοκρινολογία του στρες αποτελεί έναν δυναμικό και πολυσύνθετο τομέα της ιατρικής επιστήμης. Η κατανόηση των ορμονικών μηχανισμών που ενεργοποιούνται σε συνθήκες στρες είναι καθοριστική για τη διάγνωση και θεραπεία πλήθους παθήσεων. Η διαχείριση του στρες μέσω ψυχολογικής υποστήριξης, άσκησης, διατροφής και φαρμακολογικών παρεμβάσεων μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στη μακροχρόνια υγεία του ατόμου.

Πηγή: ygeiamou.gr