H επιλόχεια κατάθλιψη και το αίσθημα μοναξιάς

Η έλευση ενός μωρού προκαλεί έντονα συναισθήματα – αγάπη, χαρά, ενθουσιασμό, αγανάκτηση και νευρικότητα, μεταξύ άλλων. Οι διακυμάνσεις της διάθεσης κατά τις πρώτες εβδομάδες και μήνες μετά τον τοκετό είναι αναμενόμενες, δεδομένων των τεράστιων συναισθηματικών και σωματικών αλλαγών που συνοδεύουν την απόκτηση και τη φροντίδα ενός μωρού. Για πολλές γυναίκες, ωστόσο, τα συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους μπορεί να επισκιάσουν τη χαρά της υποδοχής του νέου μέλους της οικογένειας.

Το αίσθημα μοναξιάς που βιώνει μια μητέρα μετά την γέννα αποτελεί κάτι που έχει απασχολήσει τις γυναίκες όλου του κόσμου ανά τους αιώνες. Γεγονός αποτελεί επίσης το γεγονός πως, δεδομένων των κοινωνικών «στάνταρ» που έχει θέσει η κοινωνία μας, πολλές γυναίκες ντρέπονται να παραδεχτούν πως βρίσκονται σε αυτή τη δυσμενή θέση. Το αποτέλεσμα αυτών των κοινωνικών βλέψεων φέρνει, μάλιστα, πολλές γυναίκες στο σημείο να αναρωτιούνται τί δεν πάει καλά με τις ίδιες ή ακόμη και να αισθάνονται πως απέτυχαν στον «ρόλο» τους.

Μία νέα μητέρα θηλάζει το μωρό της.

Τι είναι η επιλόχεια κατάθλιψη

Η επιλόχεια ή μεταγεννητική κατάθλιψη διαφέρει από τη μελαγχολία της λοχείας. Συνήθως, εμφανίζεται εντός δύο έως οκτώ εβδομάδων μετά τον τοκετό, αλλά μπορεί να προκύψει και έναν χρόνο μετά τη γέννηση του μωρού. Ένα συνηθισμένο χαρακτηριστικό της επιλόχειας κατάθλιψης είναι το έντονο άγχος, απότοκο του οποίου είναι με τη σειρά του το αίσθημα μοναξιάς.

Οι κίνδυνοι του αισθήματος μοναξιάς

Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι το 80 έως 90% των νέων μητέρων αισθάνονται μοναξιά. Το αίσθημα μοναξιάς είναι πιο διαδεδομένο σε κοινωνικές ομάδες όπως οι νέοι γονείς, οι μετανάστριες μητέρες, οι μητέρες χωρίς υποστηρικτικούς συντρόφους, οι μητέρες που φροντίζουν ένα παιδί με σημαντικά προβλήματα υγείας και οι διαφυλικοί και non-binary γονείς.

Η μοναξιά, όπως είναι αναμενόμενο, μπορεί να οδηγήσει και σε ψυχικές ασθένειες. Το 2023, μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο University College του Λονδίνου διαπίστωσε ότι η μοναξιά αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου για την επιλόχεια κατάθλιψη. Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Δρ Katherine Adlington, δήλωσε: «Διαπιστώσαμε ότι το αίσθημα μοναξιάς είχε κεντρικό ρόλο στις εμπειρίες των εγκύων και των νέων μητέρων με κατάθλιψη. Η χρόνια μοναξιά -το να αισθάνεσαι συχνά ή πάντα μόνος- βιώνεται σήμερα από περίπου το ένα τρίτο των νέων γονέων».

 «Το πώς ζούμε στα σπίτια μας, το πώς οργανώνουμε τις γειτονιές μας, το πώς οργανώνουμε την εργασία μας, όλα αυτά τροφοδοτούν αυτή την απόλυτη ιδιωτικοποίηση της οικογένειας»

Πως όμως είναι δυνατόν να ανθεί τόσο η μοναξιά σε μια κοινωνία όπως η δική μας, η οποία βασίζεται στην κοινωνική επαφή για την υγεία, την ευημερία, την επιβίωση και τη μάθηση;

Σίγουρα οι τόσο μεγάλες αλλαγές στο σώμα και την καθημερινότητα, σε συνδυασμό με τις κοινωνικές πιέσεις, μπορεί να επιφέρουν ένα αίσθημα μοναξιάς. Ίσως, όμως, το μεγαλύτερο μέρος της απομόνωσης που νιώθουν οι νέοι γονείς είναι συνέπεια του τρόπου με τον οποίο είναι δομημένες ορισμένες σύγχρονες κοινωνίες.

Η προσέγγιση ανά τους πολιτισμούς

Αν κοιτάξει κανείς τους πολιτισμούς ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Ινδίας και της Νότιας Αμερικής, θα δει νέες μητέρες να ακολουθούν παρόμοιες μεταξύ τους πρακτικές ή τελετουργίες μετά τον τοκετό, οι οποίες αναγνωρίζουν το συναισθηματικό βάρος που φέρει το να γίνεις μητέρα, καθώς και τα όσα περνάει το σώμα κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Οι εν λόγω πρακτικές συχνά περιλαμβάνουν κάποιο συνδυασμό πλούσιων σε θρεπτικά συστατικά γευμάτων, μασάζ, ροφημάτων και λουτρών με βότανα που ετοιμάζονται από στενές συγγενείς, γυναίκες της κοινότητας ή μισθωμένες βοηθούς που θα φροντίζουν τη μητέρα και το μωρό για περίπου 40 ημέρες. Η μητέρα αναμένεται να ξεκουράζεται και να φροντίζεται, ενώ παράλληλα τρέφεται και δένεται με το μωρό της.

Στο Βιετνάμ, η περίοδος αυτή ονομάζεται «namo», που σημαίνει «ξαπλωμένη σε μια φωλιά». Στη Νιγηρία «omugwo» είναι η ονομασία της πολιτιστικής πρακτικής των Igbo για τη φροντίδα μετά τον τοκετό που παρέχεται στη νέα μητέρα και το μωρό από τη μητέρα της ή από μεγαλύτερες γυναίκες συγγενείς. Στο Μεξικό, μια τελετή «κλεισίματος των οστών» βοηθά στο συναισθηματικό και φυσικό «κλείσιμο» του σώματος της γυναίκας ως απάντηση στο ακραίο «άνοιγμα» της γέννας.

Ο δυτικός πολιτισμός

Στις δυτικές κοινωνίες, η νέα μητέρα αφήνεται ως επί το πλείστον στην τύχη της μετά τον τοκετό. Συνήθως γεννάει στο νοσοκομείο και επιστρέφει στο σπίτι της αμέσως μετά. Εάν υπάρχει σύντροφος, αυτός ή αυτή θα έχει συνήθως δύο εβδομάδες γονική άδεια από την εργασία του και στη συνέχεια ο κύριος φροντιστής -συνήθως μια μητέρα- θα φροντίζει το μωρό στο σπίτι για ένα χρονικό διάστημα. Όπως γνωρίζει, όμως, όποια έχει υποβληθεί σε καισαρική τομή ή έχει υποστεί τραυματισμό κατά τη γέννα, συχνά χρειάζονται περισσότερες από τις προβλεπόμενες από την άδεια μέρες για να μπορέσει να περπατήσει ξανά σωστά, αλλά στον ύστερο καπιταλισμό, ο χρόνος είναι χρήμα και οι άνθρωποι είναι φτωχοί σε χρόνο.

Συλλογική ανατροφή και «εντατική μητρότητα»

Ο γονέας που μένει μόνος στο σπίτι με ένα βρέφος είναι μια σχετικά νέα προσέγγιση του πράγματος.  Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά, στο μεγαλύτερο μέρος της εξελικτικής μας ιστορίας, οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες. Οι εγκέφαλοι και τα νευρικά μας συστήματα εξελίχθηκαν σε συλλογικές κοινωνίες ανατροφής παιδιών.

Αυτό το είδος της συλλογικής ανατροφής των παιδιών υπάρχει ακόμη και σήμερα. Μια πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής τον Nikhil Chaudhary του Πανεπιστημίου του Cambridge στις κοινότητες κυνηγών-συλλεκτών Mbendjele BaYaka που ζούσαν σε τροπικά δάση στο βόρειο τμήμα της Δημοκρατίας του Κονγκό, διαπίστωσε ότι πολλαπλοί ενήλικες φροντίζουν συλλογικά τα παιδιά τους, γνωστοί ως «alloparents», κι έτσι αφιερώνουν στις ανάγκες ενός παιδιού που κλαίει περισσότερο από το 40% του χρόνου που μπορεί να διαθέσει ένας μέσος γονιός σε δυτική κοινωνία.

«Το πώς ζούμε στα σπίτια μας, το πώς οργανώνουμε τις γειτονιές μας, το πώς οργανώνουμε την εργασία μας, όλα αυτά τροφοδοτούν αυτή την απόλυτη ιδιωτικοποίηση της οικογένειας», λέει η Andrea O’Reilly, καθηγήτρια στη Σχολή Σπουδών Φύλου, Σεξουαλικότητας και Γυναικείων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο York του Τορόντο και ιδρύτρια των motherhood studies, ενός ακαδημαϊκού κλάδου που ερευνά θέματα σχετικά με τη μητρότητα και τον μητροκεντρικό φεμινισμό. Μάλιστα, το 2021, το BBC Loneliness Experiment διαπίστωσε ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, σε όλο τον κόσμο, όσοι ζούσαν σε ατομoκεντρικές κουλτούρες είχαν περισσότερες πιθανότητες να βιώνουν έντονα το αίσθημα της μοναξιάς.

«Διαπιστώσαμε ότι το αίσθημα μοναξιάς είχε κεντρικό ρόλο στις εμπειρίες των εγκύων και των νέων μητέρων με κατάθλιψη. Η χρόνια μοναξιά – το να αισθάνεσαι συχνά ή πάντα μόνος – βιώνεται σήμερα από περίπου το ένα τρίτο των νέων γονέων».

Την ίδια χρονιά, μια άλλη μελέτη με επικεφαλής την κλινική ψυχολόγο Δρ Billie Lever Taylor στο King’s College του Λονδίνου φώτιζε τις κοινωνικές πτυχές της επιλοχείου κατάθλιψης. Όλες οι μητέρες ένιωθαν ντροπή και άγχος μήπως κριθούν «ανεπαρκείς», αλλά εκείνες που προέρχονταν από εθνικές μειονότητες ή ήταν ανύπαντρες ή νέες, ένιωθαν εντονότερο φόβο μήπως κριθούν ως «κακές μητέρες».

Άλλοι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι αιτίες της επιλοχείου κατάθλιψης περιλαμβάνουν την έλλειψη αναγνώρισης των δυσκολιών του να είσαι μητέρα, το βάρος της φροντίδας των παιδιών, την απουσία κοινότητας και κοινωνικών δικτύων, την αναντιστοιχία μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας και το στίγμα που συνδέεται με τις δυσκολίες του θηλασμού.

Ακαδημαϊκοί όπως η O’Reilly καταγράφουν την ανάπτυξη της σημερινής ιδεολογίας της «εντατικής μητρότητας» στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μια ιδεολογία που σύμφωνα με κοινωνιολόγους απαρτίζεται από απόψεις όπως ότι η μητρότητα είναι φυσική και ενστικτώδης για τις γυναίκες και ότι η μητέρα πρέπει να είναι ο κύριος φροντιστής. Τα παιδιά χρειάζονται άφθονο χρόνο, ενέργεια και υλικούς πόρους. Οι μητέρες, σύμφωνα με την οπτική αυτή, πρέπει να είναι συντονισμένες με τις γνωστικές και συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους. Η μητέρα πρέπει να είναι ικανοποιημένη, ευτυχισμένη και ήρεμη – κάτι όμως που δεν παρατηρείται στην πραγματικότητα δεδομένων των παραπάνω πιέσεων.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η «εντατική μητρότητα», η οποία μελετάται και εφαρμόζεται πλέον σε ολόκληρο τον βιομηχανικό κόσμο, συνδέεται με κακή ψυχική υγεία της μητέρας, άγχος και εξουθένωση.

Το πρόβλημα δεν είναι η εστίαση στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των βρεφών και των μικρών παιδιών. Το πρόβλημα είναι ότι πρέπει να προσπαθήσουμε για αυτό το ιδανικό μέσα σε κοινωνικές συνθήκες που καθιστούν αδύνατη την επίτευξή του. Και όμως, οι μητέρες σήμερα περνούν καθημερινά διπλάσιο χρόνο φροντίζοντας τα παιδιά τους σε σχέση με τη δεκαετία του 1950, ενώ παράλληλα εργάζονται περισσότερο.

Τι μπορεί να γίνει

Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να βοηθήσει; Η έρευνα της Naughton-Doe διαπίστωσε ως λύση την εμφάνιση δημιουργικών παρεμβάσεων υγείας για τις νέες μητέρες, όπως μουσική, τραγούδι, γιόγκα, τέχνη και ομάδες που δραστηριοποιούνται στη φύση.

Χρειαζόμαστε, τέλος, διαρθρωτικές αλλαγές, επενδύσεις σε υπηρεσίες και δικαιότερες γονικές άδειες, σύφμφωνα με τους ειδικούς. Η έρευνα της Naughton-Doe υποδηλώνει ότι η κατοχύρωση του δικαιώματος γονικής άδειας περισσότερων ημερών θα έπαιζε τεράστιο ρόλο στο αίσθημα μοναξιάς που βιώνουν οι νέες μητέρες. Μάλιστα σε σχέση με τις μονογονεϊκές οικογένειες θεωρεί πως, ακόμη και οι γονείς που δεν έχουν σύντροφο, θα πρέπει να μπορούν να ορίζουν κάποιον άλλον ως δεύτερο φροντιστή κι αυτός να παίρνει την αντίστοιχη άδεια όταν αυτές γεννούν.

* Πηγή: The Guardian