Γιατί με πιάνει… φόβος και πανικός;

Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από προκλήσεις τις οποίες και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σε πολλούς τομείς της ζωής μας αναφορικά με προσωπικά, επαγγελματικά, κοινωνικά ζωή ή οικογενειακά ζητήματα. Συχνά όμως, ερχόμαστε αντιμέτωποι με συμβάντα τα οποία στεκόμαστε ανήμποροι να αντιμετωπίσουμε. Τα πράγματα δηλαδή δεν καταλήγουν όπως τα περιμένουμε και νιώθουμε «έρμαια» δυσάρεστων συναισθημάτων όπως ο πανικός, ο φόβος, η ανησυχία…

Είναι σημαντικό όμως να θυμόμαστε ότι οι δυσάρεστες καταστάσεις τις περισσότερες φορές δεν είναι αυτές που ορίζουν την έκβαση των γεγονότων. Δηλαδή, πιο συχνά το αποτέλεσμα καθορίζεται από τον τρόπο που τις αντιμετωπίζουμε εμείς 

Πώς; Μα φυσικά με την σκέψη μας!

Αν ρωτήσουμε τους ανθρώπους τις περισσότερες φορές τι τους έχει στενοχωρήσει συχνά αναφέρονται σε δυσάρεστα γεγονότα και καταστάσεις.

Για παράδειγμα…

είμαι στενοχωρημένος – η γιατί είχα έναν καβγά με τον σύντροφό μου. Αυτό πρόκειται για μια κατάσταση. Ωστόσο, το ζήτημα δεν μπορεί να είναι τόσο απλό, τελικά!

Αν μια κατάσταση έφερε την ευθύνη της αυτόματης πρόκλησης ενός συναισθήματος τότε θα περιμέναμε πως το ίδιο γεγονός θα προκαλούσε το ίδιο ακριβώς συναίσθημα στον οποιονδήποτε βίωνε ένα παρόμοιο συμβάν. Αυτό όμως που παρατηρούμε στην πράξη είναι ότι οι άνθρωποι αντιδρούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό διαφορετικά σε πανομοιότυπα γεγονότα. Επομένως δεν  είναι μόνο η κατάσταση που καθορίζει το συναίσθημα αλλά είναι κάτι άλλο!

Ο άνθρωπος δηλαδή όντας σε θέση να κάνει διαφορετικές αναπαραστάσεις  για το περιβάλλον του δεν δεσμεύεται από το περιβάλλον καθεαυτό αλλά από τις αναπαραστάσεις που κάνει για αυτό. Έτσι, παρόλο που βιώνουμε όλοι την ίδια πραγματικότητα, δεν είναι απαραίτητα το ίδιο καλή ή κακή για κάθε άνθρωπο, εκτός αν αναπαριστάται ως κακή μέσα του.

Το πώς δηλαδή, δομούμε νοητικά τον κόσμο ασκεί αποφασιστικό ρόλο στις σκέψεις, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά μας. Η πλέον χαρακτηριστική φράση, που εμπεριέχει πλήρως το νόημα των παραπάνω είναι αυτή του Επίκτητου, ότι: «δεν είναι τα πράγματα που ταράζουν τους ανθρώπους αλλά οι δοξασίες των ανθρώπων για τα πράγματα».

Είναι εύκολο επομένως να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι  τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές των ανθρώπων επηρεάζονται από την αντίληψή τους για τα γεγονότα.

• Φανταστείτε για παράδειγμα μια κατάσταση όπου κάποια άτομα όπως εσείς διαβάζουν το συγκεκριμένο άρθρο. Πολλοί από εσάς θα έχουν τελείως διαφορετικές συναισθηματικές αντιδράσεις στην ίδια αυτή κατάσταση οι οποίες μπορεί να σχετίζονται με το «τι περνάει από το μυαλό σας» αναφορικά με αυτήν την κατάσταση:

– Ο αναγνώστης Α σκέφτεται: «Επιτέλους ένα χρήσιμο άρθρο που θα μου προσφέρει αρκετές γνώσεις» (Ο αναγνώστης Α είναι ήπια ενθουσιασμένος).

– Ο αναγνώστης Β από την άλλη σκέπτεται: «Αυτά που διαβάζω μου φαίνονται υπερβολικά απλοϊκά και δεν νομίζω να μου φανούν χρήσιμα» (Ο αναγνώστης Β αισθάνεται απογοητευμένος).

– Ο αναγνώστης Γ κάνει τις παρακάτω σκέψεις: «Αυτό το άρθρο δεν είναι αυτό που περίμενα. Δεν θα σπαταλήσω άλλον από τον χρόνο μου» (Ο αναγνώστης Γ είναι αγανακτισμένος).

– Ο αναγνώστης Δ σκέφτεται: «Είναι απαραίτητο να τα διαβάσω όλα αυτά; Δεν νομίζω ότι θα τα καταλάβω;» (και αισθάνεται αγχωμένος).

– Ο αναγνώστης  Ε έχει άλλου είδους σκέψεις: «Είναι τόσο δύσκολα όλα αυτά. Ίσως δεν είμαι αρκετά έξυπνος. Δεν πρόκειται να πετύχω κάτι αν τα διαβάσω» (Ο αναγνώστης Ε αισθάνεται λυπημένος).

Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από το παραπάνω παράδειγμα παράλληλα με τις αξιολογήσεις τους για το άρθρο οι παραπάνω κάνουν παράλληλα και άλλες σκέψεις, οι οποίες έχουν αρνητική χροιά και φαίνεται να γίνονται αυτόματα.

Οι σκέψεις αυτές καλούνται «αυτόματες» και παρόλο που πραγματοποιούνται, όπως λέει και το όνομά τους, αυτόματα, τις περισσότερες φορές δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν. Ωστόσο, μπορείτε να μάθετε να αναγνωρίζετε τις αυτόματες σκέψεις σας παρακολουθώντας τις μεταπτώσεις στο συναίσθημα σας.

Όταν παρατηρήσετε ότι νιώθετε – δυσφορικά – λοιπόν, κάντε την εξής απλή ερώτηση στον εαυτό σας: «Τι πέρασε από το μυαλό σας αυτή τη στιγμή;». Τις περισσότερες φορές θα εντοπίσετε αρνητικές σκέψεις που ξεπηδούν αντανακλαστικά στον νου σας.

Αυτές είναι οι λεγόμενες – αρνητικές αυτόματες σκέψεις – οι οποίες, πιο συγκεκριμένα, είναι αρνητικά επηρεασμένες  ερμηνείες που δίνουμε σε όσα πραγματοποιούνται γύρω μας. Έχοντας την ικανότητα να αναγνωρίζετε τις αυτόματες σκέψεις σας, μπορείτε αν και πιθανότατα το κάνετε ήδη μέχρι ενός σημείου, να αξιολογήσετε την εγκυρότητα των σκέψεων σας. 

Σε περίπτωση που η ερμηνεία σας είναι λανθασμένη και την διορθώσετε ίσως παρατηρήσετε ότι η διάθεση σας βελτιώνεται. Σε γενικές γραμμές όταν υποβάλλουμε την σκέψη μας σε ορθολογική ανάλυση η διάθεσή μας βελτιώνεται.

Και να θυμάστε…

Μην πιστεύετε απαραίτητα ο,τι σκέπτεστε!

Γράφει η Μαρία Λαΐου – Ψυχολόγος BSc- MSc. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Στην συνέχεια ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο της Αγγλίας, University of East London, με τίτλο MSc Clinical and Community Psychology

.