Πέρα από την προσωπική μάχη με την κατάθλιψη, κάποιος που νοσεί έχει επίσης να αντιμετωπίσει συν τοις άλλοις και τις αντιλήψεις που επικρατούν γύρω από την ψυχική διαταραχή της κατάθλιψης, αντιλήψεις που πολλές φορές δεν είναι αληθινές ή ακριβείς.
Κάθε κοινωνία έχει την τάση να τοποθετεί τα μέλη της σε διάφορες κατηγορίες που η κάθε μία από αυτές φέρει συγκεκριμένα διακριτά χαρακτηριστικά αλλά στερεοτυπικές αντιλήψεις για το τι θεωρείται ως «φυσιολογικό» ή μη. Αν κάποιος αποκλίνει, με τρόπο εμφανή, από αυτό που θεωρείται ως «φυσιολογικό», ο κίνδυνος να στιγματισθεί ως τρελός, χαζός, καθυστερημένος, σακάτης, «ξένος» κ.τ.λ. είναι πολύ μεγάλος μέχρι του σημείου του χλευασμού, της απόρριψης, της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Οι περισσότεροι ειδικοί του χώρου συμφωνούν με την άποψη πως η ψυχική ασθένεια στιγματίζει σε μεγάλο βαθμό το άτομο, δημιουργώντας σοβαρές συνέπειες στην μετέπειτα ζωή του. Τα άτομα που έχουν κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια βρίσκονται απέναντι σε ένα σοβαρό δίλημμα η επίλυση του οποίου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.
Από τη μία, θα πρέπει να συμβιβαστούν με το γεγονός πως ανήκουν πλέον στην ομάδα των ψυχικά ασθενών ατόμων και, από την άλλη, αντιμετωπίζουν τον άμεσο κίνδυνο του στιγματισμού που συνεπάγεται αυτή η νέα τους κοινωνική ταυτότητα που διαμορφώνεται και συγκροτείται μέσω στερεοτυπιών που συνοδεύουν μια σοβαρή ψυχική ασθένεια και που έχουν να κάνουν κυρίως με στερεοτυπίες: επικινδυνότητας, βίαιης & ανεξέλεγκτης συμπεριφοράς, αναξιοπιστίας, έλλειψης προβλεψιμότητας κ.ά.. Με άλλα λόγια, τα άτομα που έχουν κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια πρέπει να δίνουν ένα συνεχή αγώνα σε δύο μέτωπα, αυτό που αφορά στην ψυχική τους κατάσταση και αυτό που αφορά στη στάση του κόσμου απέναντι στην ψυχική ασθένεια και στα άτομα με ψυχική ασθένεια.
Είναι γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι νιώθουν αμήχανοι ή νιώθουν ντροπή να μιλήσουν ή να αποκαλύψουν το πρόβλημα στην οικογένειά τους, την εργασία τους ή το φιλικό τους περιβάλλον. Συνήθως, το κοινωνικό στίγμα ενάντια στην κατάθλιψη παίρνει την μορφή ανακριβών στερεοτύπων σχετικά με τα χαρακτηριστικά, τη συμπεριφορά και τις δυνατότητες των ανθρώπων που υποφέρουν από τη νόσο.
Πιο συγκεκριμένα, τα συχνότερα στερεότυπα για την κατάθλιψη είναι ότι:
• Οι άνθρωποι με κατάθλιψη είναι αδύναμοι χαρακτήρες και δεν έχουν αρκετή θέληση.
• Οι άνθρωποι με κατάθλιψη δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους.
• Οι άνθρωποι με κατάθλιψη είναι αντικοινωνικοί.
• Οι άνθρωποι με κατάθλιψη δεν προσπαθούν αρκετά και δεν είναι αρκετά αποδοτικοί.
• Οι άνθρωποι με κατάθλιψη είναι επικίνδυνοι για τους άλλους.
Το στίγμα απέναντι στην κατάθλιψη είναι ιδιαίτερα έντονο σε οικογένειες που εστιάζουν στα επιτεύγματα και έχουν υψηλά και ανελαστικά όρια αλλά και σε εργασιακά περιβάλλοντα με υψηλές απαιτήσεις.
Το στίγμα αφορά και τα δύο φύλα, δυσκολεύει όμως περισσότερο τους άνδρες οι οποίοι φοβούνται ότι οι άλλοι θα δουν την κατάθλιψη ως ένα σημάδι αδυναμίας. Στην περίπτωση αυτή, προσπαθούν να καλύψουν ή να νικήσουν μόνοι τους την κατάθλιψη και η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό ψυχικής υγείας καθυστερεί.
Ταυτόχρονα, το κοινωνικό στίγμα της κατάθλιψης έχει μια ακόμα επικίνδυνη διάσταση. Καθώς οι άνθρωποι έχουν την τάση να βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από τα μάτια των άλλων, μέσα από τα στερεότυπα, ο άνθρωπος που νοσεί από κατάθλιψη τείνει να βλέπει περισσότερο τον εαυτό του ως μη ικανό, ανεπαρκή, μη παραγωγικό και αδύναμο. Αυτή η «ταμπέλα» του αδύναμου δυναμώνει το αίσθημα μειονεξίας και αποτρέπει το άτομο από την προσπάθεια να ξεπεράσει το πρόβλημα και να διεκδικήσει τη λύση του.
Αποκρύπτουν το πρόβλημα της ψυχικής τους υγείας για να μην θεωρηθούν ως «διαφορετικοί», «κατώτεροι»,«ευάλωτοι», υποδεέστεροι, απόβλητοι… και γενικά διακατέχονται από ανασφάλεια και τους φοβίζει η ιδέα ότι θα πρέπει να επισημανθούν και να διαφοροποιηθούν από τους φορείς της διαχείρισης στερεοτυπίας αυτής (ιατρικοί, θεσμικοί κλπ).
Oι ασθενείς που πάσχουν από κάποιο ψυχικό νόσημα (όπως η κατάθλιψη) διστάζουν να κοινοποιήσουν το πρόβλημα τους και να το μοιραστούν με το κοινωνικό τους περίγυρο (φίλοι, οικογένεια, συνεργάτες κλπ) για να μην αποτιμώνται και αποκλείονται… θεωρώντας το ρίσκο… αφού θεωρούν ότι με την γνωστοποίηση της ασθένειας τους ελλοχεύει – κατ΄αυτούς – ο κίνδυνος να χάσουν το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό τους κύρος & υπόληψη… να μείνουν μόνοι,να δυσκολευτούν να έχουν εργασία που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες, απαιτήσεις & επιθυμία τους αλλά ακόμη, να δυσκολευτούν στην δημιουργία οικογένειας και γενικά να μην μπορέσουν να έχουν μια φυσιολογική ζωή.
έρευνα του King’s College του Λονδίνου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Medicine, δείχνει ότι ένας ισχυρότατος λόγος που οι ασθενείς με κατάθλιψη δεν αναζητούν βοήθεια, είναι το στίγμα για την ψυχική ασθένεια.
Η έρευνα που ανέλυσε 144 προηγούμενες έρευνες σε πάνω από 90,000 άτομα, βρήκε ότι σχεδόν 1 στους 4 που αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας δεν έχουν βοήθεια για το πρόβλημα. Για πολλές διαταραχές όπως η ψύχωση, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, η καθυστέρηση ή αποφυγή της λήψης βοήθειας μπορεί να έχει πολύ σοβαρές αρνητικές συνέπειες.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Graham Thornicroft από το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής του King’s College London, υπάρχουν πλέον ξεκάθαρα στοιχεία ότι το στίγμα έχει μια «τοξική» επίδραση και αποτρέπει του ανθρώπους από την αναζήτηση βοήθειας για τα ψυχικά προβλήματα. Ο καθηγητής αναφέρει ότι η προφανής δυσκολία να θεωρηθεί κάποιος ψυχικά ασθενής μπορεί να τον κάνει να αναβάλλει την αναζήτηση εξειδικευμένης βοήθειας για μήνες, ακόμα και χρόνια.
Η έρευνα έδειξε ότι ανάμεσα στους δέκα παράγοντες που αποτρέπουν κάποιον από το να δει έναν ειδικό ψυχικής υγείας, το στίγμα είναι ο τέταρτος πιο σημαντικός. Οι κύριοι τύποι του στίγματος που στέκονται εμπόδιο είναι το στίγμα που σχετίζεται με το να λαμβάνει κάποιος υπηρεσίες ψυχικής υγείας (π.χ. δεν θέλω να με δουν να μπαίνω στο γιατρό) αλλά και το εσωτερικευμένο στίγμα (ντροπή)…
Η απάντηση στο στίγμα είναι πρώτα από όλα η επαρκής ενημέρωση. Τόσο σε ατομικό, όσο και κοινωνικό επίπεδο είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά για το πρόβλημα, να γνωρίζουμε τη νόσο και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί.
του Λάσκαρη Κωνσταντίνου
