Πώς συμπεριφέρεται μία γυναίκα που έχει επιλόχειο κατάθλιψη;

Η επιλόχειος κατάθλιψη είναι μία “ύπουλη” διαταραχή με πολλές προεκτάσεις, την οποία δεν γνωρίζουμε αν δεν την έχουμε βιώσει και συχνά την μαθαίνουμε μέσα από ταινίες. Η Ειρήνη Γεωργίου, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Stress Management Trainer μιλάει στο JennyGr για όσα πρέπει να γνωρίζουμε.

Mindfulness: Τι είναι και πώς ανακουφίζει τους ασθενείς με κατάθλιψη

Η επιλόχειος κατάθλιψη και όσα κρύβει

Πόσο συχνά μπορεί να συμβαίνει; Υπάρχουν διακυμάνσεις στην βαρύτητά της;

Η επιλόχειος κατάθλιψη αφορά το 10-15% των λεχώνων. Τα συμπτώματα είναι ίδια με αυτά της κλινικής κατάθλιψης. Με δύο παράγοντες, όμως, επιπλέον που κάνουν την ανάρρωση της γυναίκας ακόμα πιο δύσκολη: α) έρχεται σε μια περίοδο που οι απαιτήσεις είναι πολύ αυξημένες λόγω του νεογέννητου βρέφους, β) τα συναισθήματά της έρχονται σε αντίθεση με ειδυλλιακές εικόνες και φαντασιώσεις για το πώς “θα έπρεπε” να είναι αυτή η περίοδος.

Είναι πολύ σημαντικό εδώ να διαφοροποιήσουμε την επιλόχειο κατάθλιψη με τα λεγόμενα “babyblues”. Τα babyblues (επιλόχειος κυκλοθυμικότητα) είναι μια αναμενόμενη κατάσταση που αντιμετωπίζει το 60-80% των λεχώνων και δεν είναι διαταραχή. Χαρακτηρίζεται από μελαγχολική διάθεση και σχετίζεται με την απότομη αυξομείωση των ορμονών μετά τον τοκετό. Έχει έναρξη περίπου την τρίτη μέρα του τοκετού και διαρκεί από μερικές ώρες μέχρι το πολύ 3 εβδομάδες. Αναμένεται να “περάσει” μόνη της. Τα διαστήματα αυτής της καταθλιπτικής διάθεσης εναλλάσσονται με περιόδους μέσα στην ημέρα, όπου η γυναίκα νιώθει χαρά και αισιοδοξία. Αντίθετα, στην επιλόχειο κατάθλιψη, η μελαγχολική διάθεση είναι μόνιμη, έχει μεγαλύτερη ένταση και η κατάσταση αυτή δεν αλλάζει μετά την τρίτη εβδομάδα.

Yπέρταση: Τι πρέπει να τρώτε και τι να αποφεύγετε

Έχουμε κλινική εικόνα για το πότε εμφανίζεται και πόσο μπορεί να κρατήσει;

Η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να ξεκινήσει είτε αμέσως μετά τον τοκετό, είτε μετά από ένα μήνα, είτε μετά από έναν χρόνο ακόμα. Επιπλέον, είναι μια διαταραχή που χρειάζεται είτε φαρμακευτική αγωγή, είτε ψυχοθεραπεία για να επανέλθει η γυναίκα και για το λόγο αυτό, βλέπουμε ότι μπορεί να επιμένει ακόμα και τρία χρόνια μετά τη γέννα. Υπολογίζεται ότι στο 50% των περιπτώσεων μένει αδιάγνωστη.

Τα συμπτώματα της επιλόχειου κατάθλιψης περιγράφονται ως εξής: Νιώθω καταθλιπτικά, ό,τι και να κάνω, κλαίω, δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, δεν αντλώ ευχαρίστηση από πράγματα που μου άρεσαν, δεν έχω σεξουαλική διάθεση, δεν μπορώ να κοιμηθώ, νιώθω αποτυχημένη διαρκώς, είμαι διαρκώς κουρασμένη, δεν έχω όρεξη, ή τρώω παρορμητικά, εκνευρίζομαι, θυμώνω με το μωρό ή με τον άντρα μου, νιώθω απελπισία.

Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου; Έχει κάποια συσχέτιση με τον διαβήτη κύησης ή με άλλα προβλήματα που μπορεί να εμφανιστούν κατά την εγκυμοσύνη;

Η εύκολη απάντηση για τους παράγοντες κινδύνου είναι ότι ευθύνονται οι αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών. Αυτή η υπόθεση, όμως, δεν απαντά στην ερώτηση γιατί δεν νοσούν όλες οι γυναίκες από επιλόχειο κατάθλιψη. Φαίνεται ότι σχετίζεται περισσότερο με την προσωπική ευαισθησία του οργανισμού στις διακυμάνσεις των ορμονών και ότι γυναίκες που ταλαιπωρούνται περισσότερο συναισθηματικά με τις αλλαγές του έμμηνου κύκλου, είναι πιο πιθανόν να υποφέρουν και από επιλόχειο κατάθλιψη.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η επιλόχειος κατάθλιψη είναι σύνδρομο, που σημαίνει ότι η αιτία δεν είναι γνωστή και ότι χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο συμπτωμάτων που εμφανίζονται μαζί (βλ. προηγούμενη απάντηση). Άλλοι σημαντικοί παράγοντες επικινδυνότητας είναι το προηγούμενο ιστορικό της γυναίκας (αν έχει νοσήσει στο παρελθόν), η έλλειψη υποστήριξης από το περιβάλλον, τα ψυχοπιεστικά γεγονότα και η κληρονομικότητα.

Υπάρχουν εξάλλου κάποιες μελέτες που συσχετίζουν ιατρικά προβλήματα όπως την προεκλαμψία, τον διαβήτη κύησης, τη δίδυμη κύηση, τον υποθυρεοειδισμό, διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα (επειδή επιδεινώνονται), τον πρόωρο τοκετό (λόγω ίσως στρες για την υγεία του μωρού) και τις τραυματικές εμπειρίες τοκετού με αυξημένο κίνδυνο επιλόχειας κατάθλιψης.

Στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή -και με δεδομένο ότι οι γυναίκες που αποκτούν παιδί με τη βοήθεια της ιατρικής μπορεί να είναι μεγαλύτερης ηλικίας -υπάρχει αυξημένος κίνδυνος;

Οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες που φέρνουν στον κόσμο παιδί, σύμφωνα με κάποιες έρευνες είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Η εγκατάλειψη μιας καλά δομημένης για χρόνια ζωής για χάρη ενός νεογέννητου, η απόκλιση από τα κοινωνικά πρότυπα ηλικίας μητρότητας (αν και αυτό συνεχώς αλλάζει), το αυξημένο άγχος σχετικά με τα περιθώρια επιτυχούς εγκυμοσύνης, ίσως παίζουν καθοριστικό και ψυχοπιεστικό ρόλο. Η ανθεκτικότητα απέναντι στις ψυχικές διαταραχές βέβαια, έχει να κάνει περισσότερο με την ευαλωτότητα της προσωπικότητας και με την έλλειψη υποστήριξης από το περιβάλλον, ανεξάρτητα από την ηλικία και τον τρόπο σύλληψης. Οι μη επιτυχημένες επίσης, προσπάθειες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και οι αποτυχίες μπορεί να θεωρηθούν ψυχοπιεστικά γεγονότα και παράγοντες κινδύνου, κυρίως όταν είναι επαναλαμβανόμενες και δεν υπάρχει αρκετή υποστήριξη από τον σύντροφο και το περιβάλλον.

Πώς συμπεριφέρεται μία γυναίκα που έχει επιλόχειο κατάθλιψη;

Όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε κλινική κατάθλιψη, πλήττεται η λειτουργικότητά του. Όταν μία νέα μητέρα υποφέρει από επιλόχειο κατάθλιψη, είναι φυσικό να αδυνατεί να ανταποκριθεί στα καθήκοντά της και απέναντι στο μωρό και απέναντι στον εαυτό της. Συνήθως αυτή η συνειδητοποίηση την γεμίζει ενοχές και τύψεις επειδή απομακρύνεται πολύ από το κοινωνικό πρότυπο της ιδανικής μητέρας. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος να πάρει μια διάγνωση που θα την απενεχοποιήσει. Φυσικά μπορεί να παραμελήσει το μωρό, γι αυτό το περιβάλλον χρειάζεται να είναι σε εγρήγορση. Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός. Να τονίσουμε ότι η παιδοκτονία, από την άλλη μεριά, σχετίζεται περισσότερο με την επιλόχειο ψύχωση- μια άλλη πολύ σημαντική ψυχική διαταραχή με επιλόχειο έναρξη και όχι με την επιλόχειο κατάθλιψη (αν και δεν αποκλείεται, κυρίως σε συνδυασμό με αυτοκτονία).

Ένα επίσης ενδιαφέρον στοιχείο είναι, ότι η επιλόχειος κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με άγχος, πανικό αλλά και με έμμονες σκέψεις και φόβο, ότι μπορεί να προκαλέσει κάποιο κακό στο μωρό, δηλαδή με ιδεοψυχαναγκαστικά στοιχεία (OCD). Είναι σκέψεις που επίσης γεμίζει ντροπή και απορία τη λεχώνα και συμβάλλουν στην κατάθλιψη. Δεν προβαίνει ποτέ σε κάποια τέτοια πράξη, αλλά ο τρόμος που βιώνει είναι τόσο έντονος, που μπορεί να αρνείται να πάρει αγκαλιά το βρέφος, να το πλύνει, να το φροντίσει, να σχετιστεί μαζί του. (Βλ. Μαέστρο και την εκπληκτική ερμηνεία της Στεφανίας Γουλιώτη).

Ποιος οφείλει να είναι σε εγρήγορση και εφόσον εντοπιστούν ύποπτα συμπτώματα, πώς γίνεται η αντιμετώπιση;

Κατά πρώτον, η ίδια η μέλλουσα μητέρα χρειάζεται να είναι ενήμερη για την περίπτωση να νοσήσει από επιλόχειο κατάθλιψη. Θα έπρεπε μια μπροσούρα με τα συμπτώματα ή με ένα απλό ερωτηματολόγιο να υπάρχει σε κάθε γυναικολογικό ιατρείο. Οι γυναικολόγοι και οι μαίες ακόμα και στα νοσοκομεία θα ήταν καλό μαζί με τις πρώτες συμβουλές για τη φροντίδα του βρέφους να χορηγούν και ένα ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης από την κλίμακα του Εδιμβούργου (EPDS) για παράδειγμα, ή έστω να ενημερώνουν σχετικά.

Εάν αυτά τα βήματα έχουν παραλειφθεί και η λεχώνα έχει μπει σε επιλόχειο κατάθλιψη ήδη, τότε οι άνθρωποι στο περιβάλλον πρέπει να καταλάβουν α) ότι δεν είναι “νάζια” , β) δεν προσποιείται, γ) είναι σοβαρό, δ) δεν θα περάσει μόνο του και ε) και σημαντικότερο, οφείλουν να φροντίσουν τη μητέρα σαν να είχε μια σωματική ασθένεια και βέβαια να αναλάβουν το μωρό.

Επειδή συχνά αυτό το περιβάλλον αδυνατεί, ή αργεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει, ο/η γυναικολόγος ή η μαία είναι αυτοί, οι οποίοι θα πρέπει να έχουν μια στοιχειώδη εκπαίδευση, ώστε να κάνουν μια αρχική απλή διάγνωση: εάν δεν νιώθει καλά μετά την τρίτη εβδομάδα, είναι πολύ πιθανό να υπάρχει κατάθλιψη. Σε αυτή την περίπτωση οφείλουν να παραπέμψουν σε έναν ψυχίατρο ή ψυχολόγο και να την ενημερώσουν. Φράσεις, όπως “είναι φυσικό να νιώθεις έτσι, εάν έχεις επιλόχειο κατάθλιψη. Αλλά δεν θα περάσει μόνο του αν δεν κάνεις κάτι γι αυτό”, είναι πολύ βοηθητικές και απενεχοποιητικές. Να μην ξεχνάμε ότι καμιά φορά ο γυναικολόγος, είναι ο μόνος που έχει κάποια γυναίκα. Σίγουρα θα χρειαστεί ψυχοθεραπεία και ίσως μια φαρμακευτική αγωγή, που θα κρίνει ο ψυχίατρος.

Αναφορικά με την αντιμετώπιση, γίνεται με ψυχοθεραπεία ή με φάρμακα ή και με τα δύο;

Τη χορήγηση ή όχι ψυχοφαρμάκων θα τη συζητήσει με τον γιατρό της. Παρά το γεγονός ότι είναι δύσκολο να κάνουμε πειράματα με φάρμακα σε εγκύους και θηλάζουσες, έχουμε αρκετά στοιχεία από γυναίκες που αποφάσισαν να πάρουν φαρμακευτική αγωγή, ενώ βρίσκονταν σε μία από αυτές τις καταστάσεις. Το συμπέρασμα είναι ότι υπάρχουν ασφαλή φάρμακα, αλλά κάτι τέτοιο πρέπει να συζητηθεί διεξοδικά ανάμεσα στη μητέρα και το γιατρό.

Το σημαντικό να συγκρατήσουμε είναι ότι -κυρίως αν υπάρχει ένα ιστορικό κατάθλιψης, μπορεί να χρειαστεί να πάρει φάρμακα μια γυναίκα, επειδή τα οφέλη από την αγωγή, όπως η ρύθμιση του συναισθήματος και η ευκαιρία σύνδεσης με το βρέφος, μπορεί να είναι σημαντικότερα από το να συνεχίσει για παράδειγμα έναν θηλασμό (επειδή “έτσι πρέπει”). Η ψυχική υγεία της μητέρας και του βρέφους αυτούς τους πρώτους μήνες αλληλοσυνδέονται και μια μητέρα που θηλάζει ενώ κλαίει μέσα της ή έξω της μεταδίδει αυτή τη θλίψη μέσα από το γάλα της. Στις περισσότερες περιπτώσεις βέβαια, η αναζήτηση μιας σωστής ψυχοθεραπείας θα προσφέρει όχι μόνο προσωρινή ανακούφιση, αλλά και μακροχρόνια και μόνιμα αποτελέσματα, ενώ θα προλάβει και επόμενες υποτροπές σε μελλοντικές εγκυμοσύνες.

Πηγή: https://jenny.gr/