Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν συγγενή ή φίλο που έχει διαγνωσθεί με κατάθλιψη

Εκτός από τα ίδια τα καταθλιπτικά άτομα, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων θα βρεθούν αντιμέτωποι με μία ψυχική νόσο για την οποία γνωρίζουν ελάχιστα. Πρόκειται για τους φίλους και τους συγγενείς των ατόμων με κατάθλιψη που θέλουν να βοηθήσουν αλλά δεν ξέρουν πώς. «Να του πω αυτό, να κάνω το άλλο ή θα τον κάνω χειρότερα;» είναι μία απορία που οι ειδικοί ψυχικής υγείας ακούμε συχνά.

Ακολουθούν μερικές απλές οδηγίες για όσους θέλουν να συμπαρασταθούν σε ένα αγαπημένο πρόσωπο που υποφέρει από κατάθλιψη.

1. Μην τον αμφισβητείτε

Υπάρχει μία γενικότερη τάση του κόσμου να υποτιμά τις ψυχικές παθήσεις. Κανείς δεν θα αμφισβητήσει την απόφαση ενός φίλου του να επισκεφθεί παθολόγο ή καρδιολόγο αν νιώσει ότι το χρειάζεται, αλλά ψυχίατρο… “Μα τι τον χρειάζεσαι; Φίλους δεν έχεις;” είναι κάτι που ακούν συχνά όσοι ζητούν ψυχολογική ή ψυχιατρική βοήθεια. Μεταξύ δε, των ψυχικών παθήσεων, από τις πιο παρεξηγημένες και υποτιμημένες είναι η κατάθλιψη. “Δεν είναι τίποτα, όλοι στεναχωριόμαστε κάποιες φορές” είναι μία συχνή απάντηση που, με όσο καλή πρόθεση κι αν λέγεται, σπανίως βοηθάει κάποιον που έχει πραγματικά κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι για τον καταθλιπτικό είναι αυτή ενός ατόμου που περνάει όλη τη μέρα στο κρεβάτι, κλαίει, θέλει να πεθάνει και δεν μπορεί να κάνει σχεδόν τίποτα. Υπάρχει πράγματι μία τέτοια μορφή κατάθλιψης, η μελαγχολική κατάθλιψη, κατά την οποία η λειτουργικότητα του ατόμου μειώνεται αισθητά και μάλιστα σε σημαντικούς τομείς όπως είναι η κοινωνικότητα, η προσωπική υγιεινή ακόμα και η αυτοεξυπηρέτηση (το να μπορεί κανείς να φροντίζει σωστά τον εαυτό του). Σε πολλές περιπτώσεις όμως η εικόνα διαφέρει αρκετά.. Είναι δυνατόν κάποιος να εργάζεται κανονικά, να συνεχίζει τις δραστηριότητές του, ακόμα και να χαμογελάει κι όμως… να είναι καταθλιπτικός. Το άτομο αυτό έχει υποφέρει αρκετά ώστε να πάει σε κάποιον ειδικό να μιλήσει γι’ αυτό, ενώ ταυτόχρονα δίνει τον καθημερινό του αγώνα με τις υποχρεώσεις και το περιβάλλον του, από το οποίο πολλές φορές το κρύβει.

Το να αποφασίσει κάποιος να σας μιλήσει για την κατάθλιψη που περνάει είναι συνήθως αρκετά δύσκολο για τον ίδιο, οπότε δηλώσεις αμφισβήτησης όπως «δεν έχεις τίποτα», «όλοι το έχουμε περάσει», «είναι όλα στο μυαλό σου» κλπ, με όσο καλή πρόθεση και αν λέγονται, δεν βοηθούν καθόλου. Ακόμα κι αν σας φαίνεται απίστευτο ή λάθος, μη μηδενίζετε το υποκειμενικό του αίσθημα και τη διάγνωση του ιατρού. Εάν θέλετε να του εκφράσετε την έκπληξή σας κάντε το με τρόπο που δείχνει παράλληλα το ενδιαφέρον σας, όπως «δεν μου είχε περάσει ποτέ απ’ το μυαλό ότι περνάς τόσο δύσκολα» ή «δεν μπορώ να καταλάβω πώς ακριβώς νιώθεις, αλλά θέλω να σε βοηθήσω».

2. Ακούστε τον με προσοχή και δείξτε ενδιαφέρον

Η κατάθλιψη είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τη θλίψη που έχουν νιώσει όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους. Το βίωμα του καταθλιπτικού ατόμου έχει μια πολύ ιδιαίτερη και διακριτή ποιότητα και δεν είναι κάτι που όποιος δεν το έχει νιώσει μπορεί εύκολα να κατανοήσει. Η «παγίδα» είναι ότι, σε αντίθεση με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η ψύχωση ή η διπολική διαταραχή, ο περισσότερος κόσμος έχει βιώσει κάτι που νομίζει ότι είναι κατάθλιψη – στην πραγματικότητα η κατάθλιψη έχει πολύ συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια και, παρόλο που δεν είναι σπάνια, ειδικά στις γυναίκες, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα βιώσουν κατάθλιψη ποτέ στη ζωή τους.

Ακόμα όμως και μεταξύ των καταθλιπτικών, το συναίσθημα μπορεί να διαφέρει αρκετά. Άλλοι, για παράδειγμα, το περιγράφουν ως βαθύτατη θλίψη, άλλοι ως αίσθημα και έλλειψης συναισθημάτων, ενώ άλλοι βιώνουν ανηδονία – δηλαδή δεν μπορούν να πάρουν ευχαρίστηση από πράγματα και καταστάσεις που πριν ήταν ευχάριστα. Κάποιοι κλαίνε εύκολα, ενώ άλλοι καθόλου. Κάποιοι δυσκολεύονται με τον ύπνο, άλλοι κοιμούνται περισσότερο από πριν. Κάθε κατάθλιψη είναι διαφορετική, όπως είναι και ο κάθε άνθρωπος που την περνάει.

Ακούστε τι έχει να σας πει ο άνθρωπός σας, τι σημαίνει γι’ αυτόν το να είναι καταθλιπτικός. Κάντε ερωτήσεις εάν έχετε απορίες ή δυσκολεύεστε να καταλάβετε κάτι, αλλά να τις διατυπώνετε πάντα με τρόπο που να δείχνει το ενδιαφέρον σας, για παράδειγμα: «τι είδους σκέψεις περνάνε απ’ το μυαλό σου όταν νιώθεις έτσι;». Στις περισσότερες περιπτώσεις η ανάγκη να μιλήσει είναι πολύ πιεστική και το να μπορέσει να το κάνει με κάποιον που εμπιστεύεται χωρίς να φοβάται ότι θα τον κρίνει προσφέρει μεγάλη ανακούφιση.

Πολλές φορές όμως, τα άτομα που έχουν κατάθλιψη απομακρύνονται συναισθηματικά από όλους, απομονώνονται και αποφεύγουν να μιλήσουν γι’ αυτό. Μπορεί να γίνονται εριστικοί, να θυμώνουν με το παραμικρό και να απομακρύνουν βίαια όποιον προσπαθεί να τους πλησιάσει. Σε αυτήν την περίπτωση είναι σημαντικό να παραμένετε ψύχραιμοι, να μη θυμώνετε και να μην το παίρνετε προσωπικά. Είναι η κατάθλιψη που μιλάει, όχι το αγαπημένο σας πρόσωπο.

Αυτό που βοηθάει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι μην πιέσετε, να κρατήσετε κάποια απόσταση αλλά να κάνετε σαφές ότι θα είστε διαθέσιμος όποτε χρειαστεί. Για παράδειγμα: «Βλέπω ότι είσαι θυμωμένος και δεν θέλεις να συζητήσεις τώρα, οπότε δεν επιμένω. Αλλά θέλω να ξέρεις ότι όποτε με χρειασθείς θα είμαι εδώ και θέλω πολύ να σε ακούσω».

3. Ενθαρρύνετε και υποστηρίξτε τη θεραπεία του

Εφόσον ο φίλος ή ο συγγενής σας έχει ήδη διαγνωσθεί με κατάθλιψη έχει ήδη έρθει σε επαφή με ειδικό ψυχικής υγείας και του έχει προταθεί κάποια θεραπεία, είτε φαρμακευτική είτε ψυχοθεραπευτική ή και τα δύο. Καθώς οι ψυχιατρικές θεραπείες είναι πολύ στιγματισμένες δεν είναι λίγες οι φορές που το περιβάλλον του καταθλιπτικού αντιτίθεται σε αυτές – “μα γιατί να πάρεις φάρμακα; Τρελός είσαι;”, “δεν τα χρειάζεσαι, θα το ξεπεράσεις χωρίς φάρμακα» είναι φράσεις που ακούν συχνά από φίλους και συγγενείς. Πράγματι, στις περισσότερες περιπτώσεις η κατάθλιψη θα περάσει κάποια στιγμή ακόμα και χωρίς θεραπευτική παρέμβαση. Όμως πότε θα γίνει αυτό και με ποιο τίμημα, κανείς δεν το γνωρίζει. Όπως δεν θα συμβουλεύατε ποτέ κάποιον να περιμένει να του περάσει η πνευμονία χωρίς αντιβίωση, μην αποθαρρύνετε κάποιον από το να πάρει τη σωστή αντικαταθλιπτική θεραπεία.

Κάτι που συνήθως βοηθάει είναι να προσφερθείτε να πάτε μαζί με τον φίλο ή συγγενή σας στον ιατρό, ώστε να δείξετε έμπρακτα την υποστήριξή σας ^2,3. Θα ήταν μάλιστα μία καλή ευκαιρία να μιλήσετε με τον ιατρό, να τον ρωτήσετε ό,τι θέλετε, να λύσετε κάποιες απορίες σχετικά με τη διάγνωση και τη θεραπεία, αλλά και να τον ενημερώσετε για κάποια πράγματα που ενδεχομένως το άτομο με κατάθλιψη έχει παραλείψει, είτε γιατί δεν τα θεωρεί σημαντικά ή γιατί δεν τα έχει παρατηρήσει, όπως π.χ. εάν υπάρχουν ώρες ή ημέρες που η διάθεση είναι χειρότερη ή για κάποια γεγονότα ή καταστάσεις που ίσως επηρεάζουν. Συζητήστε με τον ιατρό, κατά προτίμηση παρουσία του ασθενούς, για τους τρόπους που θα μπορούσατε να συμβάλετε στη θεραπεία του, για παράδειγμα να του υπενθυμίζετε την ημερομηνία του ραντεβού ή να τον παρακινείτε να έχει δραστηριότητες.

Σαν γενική οδηγία είναι καλό να είστε δίπλα στο άτομο με κατάθλιψη, να το βοηθάτε και να το διευκολύνετε, αλλά χωρίς να το «πνίγετε» ή να το κάνετε να νιώθει άχρηστο και άρρωστο. Το σημαντικό δεν είναι μόνο να γίνουν κάποια πράγματα, όπως π.χ. η αυτοφροντίδα, η λήψη φαρμάκων, οι δουλειές του σπιτιού, αλλά να παρακινηθεί το ίδιο το άτομο να τα κάνει.

4. Ζητήστε βοήθεια εάν φοβάστε ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος

Σημαντικό ποσοστό των ατόμων με κατάθλιψη θα καταλήξει αυτοκτονώντας⁷. Μεγαλύτερο είναι το ποσοστό που θα αποπειραθεί τουλάχιστον μία φορά να βλάψει τον εαυτό του. Το 80% αυτών που τελικά αυτοκτονούν είχε ζητήσει βοήθεια μέσα στο προηγούμενο μήνα.

Την αξιολόγηση της επικινδυνότητας, φυσικά, θα την κάνει ο ειδικός αλλά επειδή πολλές φορές οι καταθλιπτικοί δεν παρουσιάζουν στον ιατρό την κατάσταση όπως ακριβώς είναι, αλλά τείνουν να υποτιμούν ή και να αποκρύπτουν ηθελημένα τη σοβαρότητα των προθέσεών τους, είναι σημαντικό τα άτομα που βρίσκονται κοντά τους να είναι σε επιφυλακή, ώστε να παρατηρήσουν σημάδια που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.

Τέτοια σημάδια μπορεί να είναι ^2,4,5 :

• Συζητήσεις για αυτοκτονία ή θάνατο
• Να εκφράζει μίσος για τον εαυτό του ή να επιδεικνύει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως π.χ. κοψίματα σε χέρια και πόδια, καψίματα, κλπ
• Να εκφράζει βαθιά απόγνωση και έλλειψη κάθε ελπίδας ότι τα πράγματα μπορεί να καλυτερεύσουν κάποια στιγμή
• Ξαφνική αλλαγή συμπεριφοράς, να γίνεται γαλήνιος χωρίς εμφανή λόγο – πολλές φορές τα άτομα με κατάθλιψη ηρεμούν μόλις φτιάξουν ένα σχέδιο αυτοκτονίας που τους φαίνεται ικανοποιητικό
• Να δείχνει ότι προσπαθεί να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του και να αποχαιρετήσει γνωστούς και φίλους

Οπωσδήποτε, ένα άτομο με ιστορικό αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, με οποιονδήποτε τρόπο κι αν έγινε, όσο «ακίνδυνη» κι αν ήταν, έχει αυξημένες πιθανότητες να επιχειρήσει να αυτοκτονήσει.

Το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να συζητήσετε το θέμα ανοιχτά². Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί, οι συζητήσεις για αυτοκτονία δεν ωθούν το άτομο να κάνει κακό στον εαυτό του, ούτε του «βάζουν ιδέες» – η επιθυμία για ζωή είναι πολύ σοβαρό θέμα και δεν επηρεάζεται από μία συζήτηση. Ρωτήστε ευθέως το αγαπημένο σας πρόσωπο εάν του έχει περάσει από το μυαλό ότι η ζωή δεν αξίζει και εάν σκέφτεται καμιά φορά ότι θα ήθελε «να πεθάνει για να ησυχάσει». Εάν σας απαντήσει θετικά ρωτήστε εάν έχει σκεφτεί να θέσει τέρμα στη ζωή του- πολλοί άνθρωποι, ακόμα και μη καταθλιπτικά άτομα, έχουν ευχές θανάτου, αλλά αυτό συνήθως απέχει αρκετά από το να οργανώσουν στο μυαλό τους ένα συγκεκριμένο τρόπο για να πεθάνουν. Εάν αντιληφθείτε ότι υπάρχει συγκεκριμένο πλάνο τα πράγματα είναι σοβαρά και πρέπει να ζητήσετε οπωσδήποτε βοήθεια.

Εάν υπάρχει θεράπων ιατρός με τον οποίο μπορείτε να έρθετε σε επαφή πρέπει να επικοινωνήσετε μαζί του και να του εξηγήσετε τις ανησυχίες σας. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό επιμείνετε να συνοδέψετε τον ασθενή σε ένα εφημερεύον νοσοκομείο, ώστε να έρθει σε επαφή με ειδικούς, οι οποίοι θα αξιολογήσουν πόσο άμεσα πρέπει να δράσουν, αν π.χ. απαιτείται νοσηλεία ή όχι. Εάν φοβάστε ότι ο κίνδυνος είναι πολύ άμεσος, ίσως χρειασθεί να κάνετε ενέργειες προκειμένου να γίνει νοσηλεία ακόμα και παρά τη θέλησή του – αυτό στην πραγματικότητα εξαιρετικά σπάνια είναι απαραίτητο, στις περισσότερες περιπτώσεις μία συζήτηση με τον θεράποντα ιατρό ή με τον εφημερεύοντα στα επείγοντα ψυχίατρο, θα ηρεμήσει τον ασθενή και θα του δώσει κουράγιο.

Για περισσότερες οδηγίες σχετικά με αυτοκτονικούς ασθενείς συμβουλευτείτε κάποια γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία⁴.

5. Μην παραλείπετε να φροντίζετε τον εαυτό σας

Πολλές φορές το καταθλιπτικό συναίσθημα γίνεται «μολυσματικό» και επηρεάζει τα άτομα του περιβάλλοντος του ατόμου με κατάθλιψη. Είναι, πράγματι, δύσκολο να αγωνίζεσαι για κάποιον που έχει παρατήσει την προσπάθεια και τον βλέπεις να βουλιάζει όλο και πιο βαθιά στην κατάθλιψη. Συχνά οι φίλοι και οι συγγενείς βάζουν στόχο να «σώσουν» το άτομο από την κατάθλιψη πάση θυσία. Παρά την καλή πρόθεση, αυτό είναι λάθος.

Όσο αγαπητό και αν σας είναι το άτομο με κατάθλιψη, όσο και να θέλετε να βοηθήσετε στη θεραπεία, να θυμάστε πάντοτε ότι δεν μπορείτε να θεραπεύσετε εσείς την κατάθλιψη κάποιου άλλου – είναι πρωτίστως δική του ευθύνη, όσο σκληρό κι αν ακούγεται αυτό². Υπάρχουν όρια στο πόσα μπορείτε να κάνετε και είναι καλό να τίθενται εξ’ αρχής και να μη ξεπερνιούνται, αλλιώς το ψυχολογικό τίμημα γίνεται δυσβάστακτο και δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα, όπως κούραση, ανησυχία, τα οποία αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα επηρεάσουν τη συμπεριφορά σας^2,3. Σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο είναι καλό να το πείτε, με ευγενικό τρόπο και με σεβασμό στο άτομο που έχει το πρόβλημα. Μια ανοιχτή συζήτηση είναι πάντα προτιμότερη από το να αφήνετε τον άλλο να παρατηρεί σημάδια δυσφορίας για τα οποία θα κατηγορήσει πιθανώς τον εαυτό του.

Εάν είστε ο κύριος φροντιστής του ατόμου με κατάθλιψη κάποιες αλλαγές στο πρόγραμμά σας ίσως είναι αναπόφευκτες, αλλά φροντίστε να μη χάσετε εντελώς την καθημερινότητά σας. Διατηρήστε τις βασικές σας ασχολίες και βάλτε όρια στο πόσο χρόνο και ενέργεια, σωματική και ψυχική, μπορείτε να διαθέσετε².

Εάν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να διαχειριστείτε την κατάσταση μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια². Δεν προδίδετε το αγαπημένο σας πρόσωπο εάν μιλήσετε σε κάποιον ειδικό – είτε στον ίδιο θεράποντα, εάν ο ασθενής συμφωνεί ή σε κάποιον άλλο που θα επιλέξετε εσείς. Δεν χρειάζεται να μπείτε σε λεπτομέρειες για την κατάθλιψη του φίλου ή συγγενή σας, αλλά κυρίως να μιλήσετε για τα δικά σας συναισθήματα και τη δική σας δυσκολία σε όλο αυτό. Εσείς πιθανώς δεν έχετε εμπειρία από τέτοιες καταστάσεις, αλλά οι ειδικοί ψυχικής υγείας τις αντιμετωπίζουν πολλές φορές κάθε μέρα και ξέρουν να σας συμβουλεύσουν σωστά.

Να θυμάστε πάντα την οδηγία που δίνουν στο αεροπλάνο πριν την πτήση: «τοποθετήστε ΠΡΩΤΑ τη δική σας μάσκα οξυγόνου και ΜΕΤΑ των παιδιών που συνοδεύετε»².

Πηγή: lilly.gr