Οι λόγοι πίσω από φράσεις όπως «δεν μπορώ να παραδεχθώ το λάθος μου» είναι πολλοί μα όχι πάντα προφανείς. Μπορεί να κρύβονται σε βάθη της ψυχής απροσμέτρητα είτε σε παράγοντες εξόφθαλμους και όσες αιτιολογίες ή δικαιολογίες αν προτάξει ο εκάστοτε ψευδολόγος, θα αντικατοπτρίζουν πάντα τον αγώνα που πρέπει να δώσουν πολλοί άνθρωποι για να αναγνωρίσουν τα λάθη τους.

Το παραπάνω σημειώνει σε πρόσφατο άρθρο του Αμερικανός ψυχολόγος Δρ Mark Travers, επιχειρώντας να δώσει εξηγήσεις πίσω από τη δυσκολία πολλών να παραδεχθούν κάτι απολύτως φυσιολογικό· ότι, όπως όλος ο κόσμος, μπορεί κι εκείνοι να τα κάνουν θάλασσα καμιά φορά. Η μη παραδοχή του λάθος όμως και οι προσχηματικές δικαιολογίες, μπορεί να εξελιχθούν σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που εμποδίζει την αυτοβελτίωση και διαταράσσει τις σχέσεις.

Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς μπορούμε να το αλλάξουμε; Ο ειδικός απαντά.

1. Φταίει το φουσκωμένο «εγώ»

Είναι θεμιτό κάποιες από τις προσωπικές επιλογές και συμπεριφορές μας να διαμορφώνονται από την ανάγκη προστασίας των ατομικών μας επιθυμιών και δικαιωμάτων. Υπάρχει εντούτοις μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ αυτού και της εγωπάθειας, ενός διογκωμένου εγώ που, σύμφωνα με τον Δρ Travers, θα μας εγκλωβίσει στη φούσκα της τελειομανίας και αυταπάτης, κατ’ επέκταση των οποίων θα πιάσουμε τον εαυτό μας να λέει «Πρέπει να έχω πάντα δίκιο και δεν μπορώ να κάνω λάθη».

Οι συνέπειες προχωρούν βαθύτερα καθώς η παραδοχή ενός σφάλματος θα θεωρηθεί πλήγμα για το αίσθημα υπερηφάνειας και ένδειξη αδυναμίας, οδηγώντας σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως:
  • ψευδαίσθηση ανωτερότητας που αφαιρεί υποχρεώσεις και υπακοή σε κανόνες και πολλαπλασιάζει τα δικαιώματα, με συνέπεια τις απερίσκεπτες συχνά συμπεριφορές και αδιαφορία για τις συνέπειές τους
  • αδιαλλαξία και μονολιθικότητα, οπότε η μόνη αποδεκτή πραγματικότητα η δική μας, στην οποία δεν χωρούν οι άσχετες και άχρηστες απόψεις των άλλων
  • αποδοχή μόνο όσων συμφωνούν με τη γνώμη μας· σύμφωνα με μελέτη στο European Economic Review, οι εργαζόμενοι δεν θα αρνηθούν παρατηρήσεις και σχόλια από τους προϊσταμένους τους εκτός αν συμβαδίζουν με την καλή εικόνα που έχουν οι ίδιοι για τους εαυτούς τους.

2. Τα κρυμμένα τραύματα

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των σημερινών μας αντιλήψεων και συμπεριφορών θα διαδραματίσουν οι εμπειρίες του παρελθόντος. Σύμφωνα με τον ειδικό, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι για τους οποίους τα παιδικά βιώματα μπορεί να ευθύνονται για την αδυναμία παραδοχής τους λάθους και η ανασφάλεια που προκαλεί:

  • ο φόβος της ποινής· οι επιπλήξεις, οι τιμωρίες και η υποτίμηση για ασήμαντα λάθη στην παιδική ηλικία, θα γίνουν πιθανώς αιτία για την μη παραδοχή του λάθους κατά την ενήλικη ζωή, από τον φόβο της τότε άδικης σκληρότητας
  • ο φόβος της επίκρισης· τα παιδιά που θα δέχονταν τον έπαινο ή την επίκριση βάσει μόνο των επιτευγμάτων και των αποτυχιών τους, πολύ πιθανώς θα γίνουν ενήλικες που κρύβουν τα λάθη τους για να μη χαλάσει η εικόνα τους
  • τα πρότυπα: παιδιά που δεν έβλεπαν τους γονείς ή κηδεμόνες τους να εκφράζουν τύψεις, συμπόνια ή συγχώρεση, δύσκολα θα ακολουθήσουν διαφορετικές συμπεριφορές.

Υπάρχει περιθώριο αλλαγής; Σύμφωνα με ένα άρθρο στο Personality and Social Psychology Bulletin, όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι η προσωπικότητα δεν είναι αναλλοίωτος και αμετάβλητος παράγοντας, είναι πιθανό να παραδεχτούν τα σφάλματά τους, εντοπίζοντας σε αυτά μια αφορμή -ή την αφετηρία- για θετικές αλλαγές.

Με άλλα λόγια, η ανάληψη ευθυνών είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή, εφόσον όμως εδραιωθεί η πεποίθηση ότι μπορεί να υπάρξει αλλαγή.