Έτσι θα πραγματοποιηθούν οι προσδοκίες σου…

Η φράση «Αν δεν το πιστέψεις δεν θα πραγματοποιηθεί» σε αρκετά άτομα αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση καθώς θυμίζει στόχους που επετεύχθησαν με πολύ κόπο ενώ σε άλλα φέρνει στο νου ανεκπλήρωτα όνειρα και δυσάρεστα συναισθήματα. Αναμφισβήτητα, όμως η επίτευξη προσωπικών στόχων σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι και οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας!

• Τι εννοούμε όμως με τον όρο προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας;

Eίναι oι πεποιθήσεις του ατόμου για το κατά πόσο μπορεί να συμπεριφερθεί με τρόπο τέτοιον ώστε να επιτύχει το εκάστοτε επιθυμητό αποτέλεσμα. Το άτομο δηλαδή αξιολογεί αν μπορεί ή όχι να φέρει εις πέρας κάποια επιδίωξή του. Όταν οι προσδοκίες – αυτοαποτελεσματικότητας – είναι ακριβής, υψηλές και μη ουτοπικές το άτομο τείνει να δεσμεύεται σε έναν στόχο και να τον πραγματοποιεί.

Σε αυτό το σημείο όμως είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι προσδοκίες αποτελεσματικότητας έχουν να κάνουν με την εκτίμηση των δυνατοτήτων του ατόμου ειδικά για την περίσταση και όχι με την αντικειμενική εκτίμηση του αποτελέσματος μιας κατάστασης. 

Για παράδειγμα:

ένας εργαζόμενος μπορεί να θεωρεί ότι με το να δουλεύει δώδεκα ώρες ημερησίως θα καταφέρει να πάρει bonus (προσδοκία αποτελέσματος). Ταυτόχρονα όμως, μπορεί να πιστεύει ότι δεν δύναται να δουλέψει τόσες ώρες (προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας). Τελικά δεν κατάφερε να πάρει το μπόνους.

Ας δούμε όμως αναλυτικότερα τις επιδράσεις που έχουν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας ως προς την επίτευξη στόχων…

1. Στην επιλογή δραστηριοτήτων:

Οι άνθρωποι αποφεύγουν τις δραστηριότητες που θεωρούν ότι δεν μπορούν να φέρουν εις πέρας. Επίσης, εμπλέκονται σε δραστηριότητες που πιστεύουν πως μπορούν να διαχειριστούν. Αποφεύγουν δηλαδή καταστάσεις που υπερβαίνουν τις εκτιμώμενες δυνατότητές τους.

2. Στην ένταση και την έκταση της προσπάθειας:

Όταν βρίσκονται μπροστά σε μια απαιτητική κατάσταση, τα άτομα  που αμφιβάλλουν για την δυνατότητα τους να την αντιμετωπίσουν καταβάλλουν περιορισμένη προσπάθεια ή παραιτούνται, ενώ όσοι πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν κάνουν εντονότερη και μεγαλύτερη προσπάθεια.

3. Στα πρότυπα σκέψης και τις συναισθηματικές αντιδράσεις:

Άνθρωποι που θεωρούν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις απαιτήσεις μιας κατάστασης εμμένουν στις προσωπικές τους αδυναμίες και μεγεθύνουν με στην φαντασία τους τις πιθανές δυσκολίες. Αυτό οδηγεί σε αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις και σε μειωμένη απόδοση, αφού η προσοχή απομακρύνεται από τα απαραίτητα βήματα για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης και επικεντρώνεται σε σκέψεις μειονεξίας. Όταν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας σε μια ορισμένη κατάσταση είναι χαμηλές, η συμπεριφορά που θα εκδηλωθεί δεν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, έστω και αν τα άτομα γνωρίζουν τι ακριβώς πρέπει να πράξουν και έχουν όλη την σχετική εμπειρία και γνώση.

•  Πώς μπορώ όμως να ενισχύσω τις δικές μου προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας;

Εστιάζω σε θετικές εμπειρίες και επιτεύγματα:

Σημαντική πηγή καθώς βασίζεται σε αυθεντικά βιώματα. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες αυξάνουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας ενώ αντίθετα οι επιτυχίες τις αυξάνουν και ευνοούν την γενίκευσή τους. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες.

Παρατηρώ και μαθαίνω:

Η παρατήρηση της έκβασης των προσπαθειών άλλων προσώπων με παρόμοιες δυνατότητες επηρεάζουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας του ατόμου. Εκτός από αυτό, η παρατήρηση προτύπων με υψηλές δυνατότητες διδάσκει αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση απαιτητικών καταστάσεων και προσφέρει πληροφορίες για την φύση και την προβλεψιμότητα των περιβαλλοντικών περιστάσεων.

Πείθω τον εαυτό μου με την δύναμη των «λέξεων»:

Χρησιμοποιείται συχνά προκειμένου το άτομο να πειστεί ότι διαθέτει τις δυνατότητες  να πετύχει αυτό που επιθυμεί. Η λεκτική πειθώ δύσκολα επιφέρει ενδυνάμωση των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας με διάρκεια στον χρόνο, η δε επίδρασή της είναι μεγαλύτερη σε άτομα τα οποία έχουν ήδη κάποιον λόγο να πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν.

Γράφει η Μαρία Λαΐου – Ψυχολόγος BSc- MSc. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Στην συνέχεια ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο της Αγγλίας, University of East London, με τίτλο MSc Clinical and Community Psychology