Γιατί νιώθουμε ψυχολογικά «ανεβασμένοι» το καλοκαίρι και τι μπορούμε να κάνουμε στις περιπτώσεις που η ψυχολογία μας είναι στα τάρταρα; Η ειδικός απαντά.

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Το καλοκαίρι είναι από εκείνες τις περιόδους του χρόνου που η ψυχολογία μας τονώνεται, και τυχόν μελαγχολικές τάσεις ή συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα εξαλείφονται. Γιατί συμβαίνει αυτό και σε ποιους συμβαίνει; Τι γίνεται με τα άτομα τα οποία πάσχουν από κάποια ψυχική νόσο; Πώς επέδρασε η πανδημία στην ψυχική μας υγεία;

Η αλήθεια είναι πως τα ερωτήματα που προκύπτουν κάθε χρόνο αυτήν την εποχή για αυτά τα ζητήματα είναι αρκετά.

Για αυτό, απευθυνθήκαμε στην κ. Άννα Χατζηδημητρίου, Ψυχολόγο Υγείας, BA, MSc, CBT του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, η οποία απάντησε με σαφήνεια σε όλες τις ερωτήσεις μας.

Πώς εκφράζεται η θετική επίδραση των καλοκαιρινών μηνών στην ψυχολογία μας; Και πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε/ενισχύσουμε την θετική μας ψυχολογία τους καλοκαιρινούς μήνες αν νιώθουμε ότι πάει να μας πάρει από κάτω;

Έρευνες στον τομέα της ψυχολογίας έχουν δείξει ότι ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται το ελάχιστο δύο βδομάδες συνεχόμενων διακοπών για να μπορέσει να αποβάλει από το σύστημά του την ψυχική κούραση και να γεμίσει τις μπαταρίες του οργανισμού του. Φυσικά κάτι τέτοιο ακούγεται ιδανικό και δεν είναι πάντα εφικτό, κυρίως λόγου χρόνου ή οικονομικών παραγόντων. Τα τελευταία χρόνια που οι ρυθμοί μας στην καθημερινότητα είναι πολύ έντονοι, οι επαγγελματίες υγείας προτείνουμε τις διακοπές όσες μέρες και να μπορεί να κάνει ο καθένας, έστω και αν είναι λίγες, λέμε μια συμβουλή που είναι απαράβατος κανόνας «Χρειάζεστε διακοπές», κάτι σαν συνταγογραφούμενο φάρμακο.

Μια ψυχολογική συμβουλή που έχει βάση στην ετυμολογία της λέξης, διακοπές σημαίνει “δια-κόπτω”, δηλαδή σταματάω ό,τι έκανα μέχρι τώρα και κάνω κάτι διαφορετικό. Αυτό από μόνο του έστω και για λίγο και ας μην πάμε κάπου εκτός των τειχών έχει θεραπευτικές ιδιότητες, φέρνει ψυχική ανάταση και θωρακίζει τον οργανισμό μας.

Με όποιο τρόπο και να διαλέξουμε να κάνουμε μια παύση, τα οφέλη των διακοπών είναι πολλές φορές θεραπεία και πρόληψη για την ψυχική και την σωματική μας υγεία. Η θετική τους επίδραση συνοψίζεται παρακάτω:

* Τονώνουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Απλές απολαύσεις που μπορεί κανείς να αφεθεί να νιώσει στις διακοπές του όπως ποιοτικός χρόνος με τους αγαπημένους μας, εποικοδομητική επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας, επαφή με την φύση, με την οικογένεια, το γέλιο, ακόμα και η ελευθερία για γευστικές απολαύσεις αυξάνουν την άμυνα του οργανισμού και μπορούμε να ανταπεξέλθουμε καλύτερα σε στρεσογόνες καταστάσεις αλλά και οργανικά προβλήματα.

* Βελτιώνεται ο ύπνος, χωρίς το άγχος της καθημερινότητας και ξεκουραζόμαστε σωματικά, μειώνεται ο εκνευρισμός που μας αφήνει η κούραση της ημέρας. Όταν κοιμόμαστε καλά σε όποιο μέρος της Γης και να βρισκόμαστε ακόμα και διακοπές να μην φύγουμε, ο οργανισμός αποβάλει το άγχος και δεν το σωματοποιεί συνεπώς ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως ημικρανίες, γαστρεντερικά συμπτώματα, αίσθημα κόπωσης κλπ μειώνονται ή/και εξαφανίζονται.

* Ανεβαίνει ή φτιάχνει η διάθεση μας, Οι αλλαγές παραστάσεων και νέων ερεθισμάτων στις διακοπές πυροδοτούν την σεροτονίνη και τις ενδορφίνες μας, «την χημεία της χαράς» νιώθουμε ευεξία και μας γεμίζουν με θετικά συναισθήματα και ψυχική ξεκούραση.

* Μειώνεται το αρνητικό μας σκεπτικό. Κάνοντας δημιουργικά πράγματα και έχοντας επαφή με αγαπημένα πρόσωπα, αποσπούμε το μυαλό μας απ’ όσα μας απασχολούν, σταματάμε να τα παρατηρούμε ή να σχολιάζουμε τα αρνητικά πράγματα, ν’ ανακυκλώνουμε προβληματισμούς και το μυαλό μας έχει την τάση σιγά σιγά να μην σκέφτεται αρνητικά και με άγχος και να συγκεντρώνεται στα θετικά.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν εξάρσεις αρνητισμού σε άτομα τα οποία ήδη έχουν μια προδιάθεση; Από την πείρα σας, ποιοι είναι οι λόγοι που ενδεχομένως κάποιος να έχει πεσμένη ψυχολογία τους καλοκαιρινούς μήνες;

Το καλοκαίρι δεν είναι πάντα ή για όλους μια ευχάριστη περίοδος. Κάποιοι άνθρωποι λόγω χαρακτήρα ή καταστάσεων (π.χ κοινωνικό-οικονομικών) είναι πιο επιρρεπής σ αυτά τα σκεπτικά και τους είναι πιο δύσκολο να χαλαρώσουν ή να χαρούν στις διακοπές. Κάποια παραδείγματα είναι οι πιο απαισιόδοξοι, ή μυαλά που υπέρ-αναλύουν καταστάσεις, πιθανά κάνουν προβολές στο μέλλον και καταστροφολογία για το τι μπορεί να συμβεί μετά την επιστροφή από τις διακοπές (με συχνές φράσεις όπως “αν γίνει αυτό, τότε θα πάθουμε…”).

Επίσης, άτομα με υπερβολική αίσθηση ευθύνης για τις καταστάσεις, που σκέφτονται συνέχεια τις εκκρεμότητες, το πρόγραμμα, ή έχουν τελειομανία με αποτέλεσμα οι προσδοκίες διακοπών να μην είναι ρεαλιστικές και να απογοητεύονται.

Προσωπικότητες με υπερβολικό άγχος που καταλήγει συχνά σε εμμονές ή ψυχαναγκασμούς ή ακόμα αγχώδεις διαταραχές, παγιδεύονται στα «πρέπει» τους και δυσκολεύονται να επιτρέψουν στον εαυτό τους να χαλαρώσουν στις διακοπές. Κάποιες φορές οι καλοκαιρινοί μήνες είναι μια δύσκολη περίοδος για όσους έχουν κάποια διατροφική διαταραχή και νιώθουν τους καλοκαιρινούς μήνες ότι είναι εκτεθειμένοι με την εικόνα του σώματος τους. Πιθανές διακοπές και ο φόβος έκθεσης ίσως να πυροδοτεί και να κλονίζει την αυτοπεποίθηση τους και την αυτοεκτίμηση τους.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τέτοιες συμπεριφορές ή σκεπτικά πάνω μας μιας και μόνο να τα συνειδητοποιήσουμε είναι μια πολύ καλή αρχή να μην τα αφήσουμε να μας ελέγχουν, να μας χαλάνε την ποιότητα ζωής μας.

Το μυαλό μας και η σκέψη μας, ανεξαρτήτως τι ψυχολογικά θέματα αντιμετωπίζει ο καθένας, είναι σαν μυς. Ανάλογα πως το γυμνάζουμε να σκέφτεται, αποκτά δύναμη και στρατηγικές να αποφεύγει τις αρνητικές ερμηνείες στα προβλήματα της ζωής. Επομένως βοηθάει να είναι κανείς πιο ευέλικτος και να προσαρμόζει θετικούς τρόπους αντιμετώπισης ακόμα και αν το πρόβλημα είναι ακόμα εκεί. Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι μια ευκαιρία να δοκιμάσουμε όλοι να το κάνουμε αυτό. Μπορούμε να ήμαστε καλά παντού, αν έχουμε θετική διάθεση και φροντίζουμε τον εαυτό μας με μικρές απολαύσεις. Είναι δικαίωμα όλων και αξίζει την προσπάθεια.

Μπορούμε να πούμε ότι είναι μια «άμυνα» του οργανισμού μας που ενεργοποιείται στις διακοπές για να μας προστατέψει από την κούραση του έτους σαν να πατάμε ένα “pause” για λίγο, «να τα βάλουμε όλα κάτω από το χαλάκι» για να μπορέσουμε μετά ξανά να επιστρέψουμε δριμύτεροι, με καθαρό και ξεκούραστο μυαλό να τα αντιμετωπίσουμε. Φυσικά αυτό είναι μια προσωρινή ανακουφιστική λύση, η αποφυγή δεν προτείνεται σαν τεχνική διαχείρισης των προβλημάτων μας: αν το κάνουμε συστηματικά και για μεγάλη διάρκεια ό,τι αποφεύγουμε απλά γιγαντώνεται.

Πώς άλλαξε την κατάσταση η πανδημία;

Αυτό το καλοκαίρι είναι διαφορετικό για όλους. Είναι αβέβαιο, με δυσκολία να οργανώσεις τα οικονομικά, ποιο είναι πιο ασφαλές μέρος για διακοπές, ποια είναι η κατάλληλη περίοδος να πας για να μην γίνει συνωστισμός, ο φόβος μιας νέας έξαρσης, το άγχος για τις ευπαθείς ομάδες να προσέξουν μην κολλήσουν, οι άνθρωποι που ήδη αντιμετώπιζαν κάποιες ψυχολογικές δυσκολίες έχουν πιεστεί πιο πολύ και η αποδοχή της ατομικής ευθύνης για τα όσα πρέπει να κάνουμε για να προστατευτούμε και να βοηθήσουν στην πρόληψη του ιού κάνει τους ανθρώπους να μην νιώθουν τον αυθορμητισμό, την ανεμελιά που έχουμε συνδέσει με το ελληνικό καλοκαίρι.

Είναι πιθανό αυτές οι σκέψεις αλλά και οι πρακτικοί περιορισμοί να δημιουργούν δισταγμό, αρνητικές σκέψεις και πιθανά μελαγχολία. Είναι σημαντικό να θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι αυτό που ζούμε είναι μια δοκιμασία αλλά δεν είναι μη αναστρέψιμο και μόνιμο. Με τα κατάλληλα μέτρα μπορούμε να πάμε διακοπές προσέχοντας τις αποστάσεις, να φοράμε όπου πρέπει την μάσκα μας, και να απολυμαίνουμε τα χέρια μας συχνά. Όσοι δεν μπορούν ή δεν νιώθουν ασφαλείς να φύγουν, ας κάνουν την προσπάθεια να κάνουν διακοπές απ’ όσα τους κουράζουν στην καθημερινότητα, μια αλλαγή που έχουν ανάγκη. Η ανθρώπινη επαφή έστω και με απόσταση, καταλάβαμε και εκτιμήσαμε όλοι πόσο πολύτιμο αγαθό είναι και πόσα μας προσφέρει ψυχικά.

Στο διάστημα της καραντίνας φάνηκε από έρευνες πώς η απραγία δημιουργεί αίσθηση μελαγχολίας, ενώ αντιθέτως η κίνηση, και απλές δραστηριότητες που μας ευχαριστούν όπως κολύμπι, ποδήλατο, περπάτημα, μας βοηθάει στην φυσική μας κατάσταση και βελτιώνει το καρδιο-αναπνευστικό μας σύστημα με αποτέλεσμα να έχουμε περισσότερη ενέργεια και διάθεση να κάνουμε πράγματα. Τα ενδιαφέροντα μας που έχουν αερόβια κίνηση αυξάνουν την έκκριση των ορμονών της χαράς και της θετικής διάθεσης, της σεροτονίνης και της ενδορφίνης, με αποτέλεσμα να γινόμαστε πιο χαρούμενοι. Μονοήμερες αποδράσεις είναι μια καλή λύση για να έχουμε όλα αυτά τα οφέλη.

Ας κάνουμε το δώρο του χρόνου στον εαυτό μας ακόμα και αν φέτος δεν φύγουμε διακοπές. Η σημαντικότερη έννοια των διακοπών είναι να σταματήσουμε να κάνουμε πράγματα που μας πιέζουν και να κάνουμε πράγματα που με ευχαριστούν. Να διαβάσουμε ένα βιβλίο, να δούμε μια ταινία, να γελάσουμε, να δούμε φίλους που έχουμε να δούμε καιρό, να πάμε βόλτα στην φύση, να φροντίσουμε το σώμα μας, να φάμε τα αγαπημένα μου φαγητά, να πιούμε ένα ωραίο κρασί, να φλερτάροουμε ξανά τον/την σύντροφο σας, να ζωντανέψουμε τον ερωτισμό στην σχέση μας επενδύοντας χρόνο και συναίσθημα.

Οι διακοπές ακόμα και αν δεν φύγουμε, βοηθάνε έμμεσα την λειτουργία της καρδιάς: Η κατάσταση ηρεμίας και απραγίας εκτός εργασίας ρίχνουν την πίεση μειώνοντας την έκκριση ορμονών του στρες όπως η κορτιζόλη. Φτάνουν δύο ώρες λένε οι ειδικοί αλλά με συστηματική επανάληψη από αυτές τις μικρές απολαύσεις και δραστηριότητες για να βελτιωθεί το ανοσοποιητικό μας και να νιώσουμε ευεξία.