Πως να αντιμετωπίσω τους εθισμούς;

Η έννοια του εθισμού παραπέμπει είτε σε ουσίες είτε σε σταθερά επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μία εμμονική και εκτός μέτρου αναζήτηση της απόλαυσης και που όταν ενσωματώνονται ή υιοθετούνται από το άτομο τείνουν να παράγουν σταθερές τροποποιήσεις τόσο του νου όσο και του σώματος.

Τέτοιες ουσίες μπορεί να είναι τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, ενώ τέτοιες συμπεριφορές είναι συνήθως η ανάγκη υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου, η καταναλωτική μανία, η βουλιμία και το πάθος του τζόγου. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω μορφών εθισμού είναι ότι συνιστούν τρόπους απόλαυσης χωρίς τον Άλλον.

Παραδείγματος χάριν, το ναρκωτικό απαλλάσσει το άτομο από την αγωνία της συνάντησής του με την επιθυμία του Άλλου, και γίνεται το ίδιο ο σύντροφός του, τον οποίο θεωρεί ότι ελέγχει απόλυτα. Το άτομο ανοίγεται έτσι σε μία ποικιλία απολαύσεων που αρνούνται πεισματικά τη μεσολάβηση του Άλλου. Για να αποφύγει τον κίνδυνο της συνάντησης με τον Άλλον, το άτομο μοιάζει να αποδέχεται τον κίνδυνο της δικής του νοητικής και σωματικής αποδιοργάνωσης, που οφείλεται στην αυτιστική απόλαυση της ναρκωτικής ουσίας, του αλκοόλ, του τζόγου κλπ.

Συναντούμε εδώ ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του εθισμού:

η επαναλαμβανόμενη πρόσληψη μίας ναρκωτικής ουσίας, όπως άλλωστε και η εμμονική επανάληψη μίας εθιστικής συμπεριφοράς, δεν εμπλουτίζουν σε τίποτε την εμπειρία του ατόμου. Δεν του μαθαίνουν κυριολεκτικά τίποτε, γιατί είναι οι ίδιες χωρίς νόημα.

Πρόκειται πάντα για την επιστροφή ενός αδιαφοροποίητου συμβάντος. Το άτομο μόνο φαινομενικά ήπιε τόσα ποτήρια, στην πραγματικότητα πίνει πάντα το ίδιο ποτήρι. Το ιδιάζον χαρακτηριστικό μίας τέτοιας απόλαυσης είναι η περιχαράκωση του ατόμου στον εαυτό του, η απόφασή του να ζήσει σε μία περιοχή από την οποία απουσιάζει ο Άλλος, η επιθυμία του να δει την ροή της απόλαυσής του να μην διαταράσσεται από την αποδοχή ή την απόρριψη του Άλλου.

Αντί για μια δυαδική σχέση, αυτό που επιτυγχάνει ο εθισμός είναι η εγκαθίδρυση μιας μοναχικής σχέση του ατόμου με το αντικείμενο της απόλαυσής του. Σε αυτό άλλωστε κρύβεται το μυστικό της δύναμής του, και επομένως της αδυναμίας στην οποία βρίσκεται το άτομο να απεξαρτηθεί από αυτό το μοτίβο της μοναχικής απόλαυσης.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι:

η προσκόλληση στα video games, με τα οποία μπορεί κανείς να απασχολείται επί ώρες, χωρίς να απευθύνει στον πραγματικό εξωτερικό κόσμο ούτε και να δέχεται από τον πραγματικό εξωτερικό κόσμο οποιοδήποτε μήνυμα. Εδώ, το βασίλειο της απόλαυσης είναι το βασίλειο της απομόνωσης.

Ο εθισμός ωστόσο δεν είναι μόνο ένα καθεστώς απόλαυσης που χαρακτηρίζεται από την παράκαμψη ή την αγνόηση του Άλλου. Είναι επίσης ένα καθεστώς απόλαυσης που, στις ακραίες εκδοχές του, συνιστά μία ριζική αμφισβήτηση της αρχής της διατήρησης ή προστασίας της ζωής.

Στο πλαίσιο αυτό, η εθιστική ουσία παύει να συνιστά φάρμακο που καταπραΰνει την αφόρητη δυσφορία του ατόμου, και μετατρέπεται σε δηλητήριο. Αυτή η εγγενής αμφισημία της εθιστικής ουσίας παραπέμπει ευθέως στην πλατωνική «φαρμακεία», δηλαδή στην ιδέα ότι ορισμένες ουσίες, ανάλογα με την δόση με την οποία χορηγούνται, μπορεί να λειτουργούν άλλοτε ως θεραπεία και άλλοτε ως δηλητήριο.

(Η ιατρική συνταγογράφηση των ναρκωτικών ουσιών φαίνεται να αξιοποιεί αυτή την αμφισημία, αφού λαμβάνει υπόψη το συχνά ρευστό όριο μεταξύ του ευεργετικού και του επιβλαβούς.)

Το παράδοξο της επιθυμίας του εθισμένου ατόμου βρίσκεται στο γεγονός ότι ο προσανατολισμός του προς μία υπέρμετρη αυτιστική απόλαυση είναι ταυτόχρονα εν γνώσει του προσανατολισμός προς την σταδιακή αποδυνάμωση και, ενδεχομένως, την απώλεια της ίδιας του της ζωής.

Με άλλα λόγια…

το άτομο βρίσκεται σε μία κατάσταση στην οποία γνωρίζει το καλύτερο, κι όμως πράττει το χειρότερο. Έτσι, η αρχή της ευχαρίστησης όχι μόνο φαίνεται να αποκόπτεται από την αρχή της προστασίας της ζωής, αλλά, επιπλέον, στρέφεται εναντίον της.

Καθώς ενεργούν ως απόπειρες ρήξης με την συνήθη ευχαρίστηση που χαρακτηρίζεται από τη μετριοπάθεια και την εγκράτεια (και είναι επομένως αυστηρά περιορισμένη), οι εθιστικές ουσίες και συμπεριφορές οδηγούν στην εμπειρία μίας ικανοποίησης της οποίας η υπερβολή είναι συγχρόνως απόλαυση και απειλή, αφού μπορεί να οδηγήσει στην εκμηδένιση του ατόμου.

Το υπερβολικό στοιχείο στον εθισμό είναι ακριβώς ότι στοχεύει σε μία απόλαυση που είναι πέρα από την προστασία της ζωής, προκαλώντας μία ευχαρίστηση υπέρμετρη στο χείλος πάντα της δυσαρέσκειας. Πρόκειται για μία σπατάλη που οδηγεί σε αδιέξοδο, που το άτομο όχι μόνο δεν τείνει να αποφύγει, αλλά, αντίθετα, φαίνεται να το επιθυμεί και να εγκλωβίζεται έτσι σε αυτό.

Η Μάρω Μπέλλου είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια. Κατά την κλινική της πρακτική ακολουθεί την αυτοσχεδιαστική μέθοδο. Έχει λάβει ειδίκευση στη Συστημική Ψυχοθεραπεία, έχει εμβαθύνει με διατριβή στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί στην Ψυχανάλυση. 

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της με τίτλο: «Ο γκατζετ-Eros: ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας» από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

(Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε: http://www.marobellou.gr/el/)

Στοιχεία επικοινωνίας:

Διευθ.: Αχιλλέως 29 & Λ. Βουλιαγμένης 65Β Γλυφάδα.

Τηλ.: 210 – 96 32 860