Ψυχοσωματικές παθήσεις – πως ο νους επηρεάζει το σώμα;

Με τον όρο ψυχοσωματικές παθήσεις εννοούμε τις παθήσεις της γενικής παθολογίας (που αφορούν όλες τις ιατρικές ειδικότητες) οι οποίες οφείλονται εξ ολοκλήρου ή εν μέρη σε ψυχολογικούς παράγοντες συνειδητούς ή ασυνείδητους.

Για να αποκτήσουμε μια ενδεικτική εικόνα για το πόσο διαδεδομένες είναι οι ψυχοσωματικές παθήσεις ας δούμε ποιες περιοχές της υγείας μας καλύπτουν σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία, η οποία κατατάσσει τα φαινόμενα αυτά στις δέκα παρακάτω κατηγορίες:

•    Δερματικά

νευροδερματίτιδα, αλλεργική δερματίτιδα, έκζεμα, τριχόπτωση κ.ά.

•    Μυοσκελετικά

πόνοι στη μέση, κράμπες, νευρόπονοι, πονοκέφαλοι από υπέρταση, ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.ά.

•    Αναπνευστικά

άσθμα, υποτροπιάζουσα βρογχίτιδα κ.ά.

•    Κυκλοφορικά

υπέρταση, ταχυκαρδία, άλλες καρδιακές παθήσεις όπως αρρυθμία ή στένωση στεφανιαίων, ημικρανίες κ.ά.

•    Αιματολογικά

διαταραχές στο αίμα όπως αύξηση πηκτικότητας και διαταραχές στο λεμφικό σύστημα.

•    Γαστρεντερικά

έλκος, γαστρίτιδα, σπαστική κολίτιδα κ.ά.

•    Γεννητουρικά

διαταραχές στον κύκλο της περιόδου, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαφέροντος, ψυχοσεξουαλικές διαταραχές κ.ά.

•    Ενδοκρινικά

υπερθυρεοειδισμός, ψυχογενής βραχυσωμία, ζαχαρώδης διαβήτης κ.ά.

•    Διαταραχές αισθητηρίων οργάνων

ψυχογενής πόνος κ.ά.

•    Διαταραχές νευρικού συστήματος

στις οποίες ο συναισθηματικός παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο, όπως σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.

Αν στον κατάλογο αυτό (εξαιρετικά ελλιπή) προσθέσουμε τις παθήσεις με απαραίτητα βιολογικά αίτια, όπως τις μολυσματικές νόσους των οποίων η εμφάνιση και η ένταση εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, κατανοούμαι το μέγεθος της επιρροής των ψυχολογικών παραγόντων (νοητικών και συναισθηματικών) στην κατάσταση της υγείας μας.

Διότι…

όπως γνωρίζουμε σήμερα, η αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού μας συστήματος επηρεάζεται καθοριστικά από ψυχολογικούς παράγοντες όπως το άγχος (STRESS) και η κατάθλιψη.

Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατα πειραματικά δεδομένα μπορούμε να πούμε ότι: ψυχολογικοί παράγοντες επηρεάζουν καθοριστικά την εμφάνιση και εξέλιξη παθήσεων όπως: η γρίπη, ο έρπης, η φυματίωση ή ο καρκίνος, παθήσεις που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση με τη νοητική και συγκινησιακή μας κατάσταση.

Η επίδραση των ψυχικών παραγόντων σ’ αυτή την περίπτωση πραγματοποιείται μέσα από την επίδρασή τους στο ανοσοποιητικό σύστημα και αυτό γίνεται παρ’ ότι η εμφάνιση των παθήσεων αυτών προϋποθέτει τη δράση:

α. Παθογόνων μικροοργανισμών (μικροβίων ή ιών όπως συμβαίνει για παράδειγμα στη φυματίωση, τη γρίπη, τον έρπη κ.ά.)

β. Διαταραχών αναπλάσεων των κυττάρων του οργανισμού όπως συμβαίνει στις κακοήθεις νεοπλασίες (καρκίνο).

Η παρουσία μόνο του εξωτερικού παθογόνου παράγοντα (μικρόβια ή μεταλλαγμένα κύτταρα) αν και αναγκαία, δεν αρκεί για να υπάρξει νόσος. (αναγκαία αλλά μη ικανή συνθήκη).

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι…

να υπάρξει και το παθογόνο εσωτερικό περιβάλλον, η αποδυνάμωση της άμυνας του οργανισμού, δηλ. του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο υπό κανονικές συνθήκες καταστρέφει τους παθογόνους παράγοντες (αναγκαία και ικανή συνθήκη).

Αλλά όπως ήδη αναφέραμε, η κατάσταση λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος είναι κάτω από την επίδραση των συγκινήσεων και ειδικότερα του άγχους και της κατάθλιψης.

Μπορούμε να συνοψίσουμε τα παραπάνω με ένα σχήμα…

•    1η περίπτωση

μικρόβιο + υγειές ανοσοποιητικό σύστημα = το άτομο παραμένει υγειές.

•    2η περίπτωση

μικρόβιο + εξασθενισμένο ανοσοποιητικό σύστημα = αρρώστια (το άτομο νοσεί από μια φαινομενικά “καθαρά” σωματική πάθηση).

Δεν είναι λοιπόν παράδοξο το ότι σε μια πολυκεντρική έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Gastroenterology το 1976, βγήκε το συμπέρασμα ότι η αναλογία των λεγόμενων λειτουργικών παθήσεων (ψυχοσωματικών) σε όλη την παθολογία, είναι σημαντικά μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες οργανικές παθήσεις.

Τα αποτελέσματα έχουν επιβεβαιωθεί σε δεκάδες ανάλογες έρευνες που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν την προαναφερόμενη…

Το γεγονός ότι ψυχικοί – νοητικοί-συναισθηματικοί παράγοντες επιδρούν καθοριστικά στην υγεία μας, είναι ήδη γνωστό στη “λαϊκή σοφία” εξ’ ου και το πλούσιο ψυχοσωματικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε καθημερινά και από το οποίο αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές χαρακτηριστικές εκφράσεις: μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι, μ’ έλουσε κρύος ιδρώτας, μου κόπηκαν τα πόδια κλπ.

Δεδομένου ότι…

η επιστημονική γνώση πάνω στην αλληλοεξάρτηση ψυχικών (νοητικών-συναισθηματικών) παραγόντων και της σωματικής μας κατάστασης προόδευσε σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είχε σαν αποτέλεσμα να γεννηθούν μια σειρά από νέους επιστημονικούς τομείς, που ήρθαν να συμπληρώσουν το κενό ανάμεσα στην ψυχολογία και τη βιολογία-ιατρική. Οι τομείς αυτοί φέρουν σύνθετα ονόματα όπως: ψυχο-νευρο-ενδοκρινολογία, ψυχο-βιολογία, ψυχο-νευρο-ανοσολογία, συμπεριφοριστική ιατρική κ.ά.

Τα πορίσματά τους άλλαζαν ολοκληρωτικά τη γνώση μας για τις ψυχοσωματικές αλληλεπιδράσεις καθώς και τις δυνατότητες θεραπευτικής παρέμβασης…

Γνωρίζουμε σήμερα ότι κάθε αλλαγή στη βιολογική μας κατάσταση συνοδεύεται από μια ανάλογη αλλαγή στη διανοητική και συναισθηματική κατάσταση, συνειδητά ή ασυνείδητα…

Αντίστροφα…

κάθε αλλαγή στη διανοητική και συναισθηματική μας κατάσταση συνοδεύεται από μια ανάλογη αλλαγή στη βιολογική μας κατάσταση.

Με δύο λόγια…

μπορούμε να πούμε ότι κάθε νοητική – συναισθηματική διεργασία προκαλεί μετρήσιμες μεταβολές στη φυσιολογική μας κατάσταση και αντιστρόφως.

Η παλαιά αντίθεση Νους-Σώμα έδωσε τη θέση της σε μια νέα αντίληψη ψυχοσωματικής ενότητας… Οι σκέψεις και οι συγκινήσεις μας δεν είναι παρά διαφορετικές πλευρές της ίδιας λειτουργικής ενότητας.

Αλλά ας δούμε…

ποιες σωματικές μεταβολές συνοδεύουν τις συγκινήσεις και αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο ψυχικό και το βιολογικό… το “μέσο” δια του οποίου η “ψυχή” επηρεάζει το σώμα.

Ένα παράδειγμα αυτής της σχέσης αποτελεί η αντίδραση άμεσου ανάγκης, stress, που περιέγραψε για πρώτη φορά ο φυσιολόγος Cannon το 1912 και που οδήγησε στη γνώση των ψυχοφυσιολογικών αντιδράσεων που συνοδεύουν τις συγκινήσεις.

Παρατηρούμε λοιπόν (μεταξύ άλλων):

•    Στο κάρδιο-αγγειακό σύστημα…

αύξηση των καρδιακών παλμών και της αρτηριακής πίεσης, αύξηση της ροής αίματος στους μυώνες, σύσπαση της σπλήνας (απελευθερώνοντας έτσι αποθέματα ερυθρών αιμοσφαιρίων).

•    Στο αναπνευστικό σύστημα…

αύξηση της συχνότητας και του βάθους της αναπνοής.

•    Στο μυικό σύστημα…

αύξηση του μυικού τόνου

•    Στο δέρμα…

αγγειοσυστολή, μείωση της ηλεκτρικής αντίστασης της επιδερμίδας, ανόρθωση των τριχών, αύξηση της λειτουργίας των ιδρωτοποιών αδένων.

•    Στο πεπτικό σύστημα…

μείωση του ph του σάλιου, διαταραχές κινητικότητας του πεπτικού σωλήνα, διαταραχές των γαστρικών εκκρίσεων.

•    Στο αίμα…

αύξηση του αριθμού ερυθρών αιμοσφαιρίων, υπεργλυκαιμία-υπερλιπιδαιμία, αύξηση της πηκτικότητας του αίματος.

•    Στο ορμονικό σύστημα μεταξύ των άλλων…

αύξηση της έκκρισης αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, αύξηση της έκκρισης κορτικοτροπίνης και κορτικοειδών, αύξηση λειτουργίας του θυρεοειδούς (και κατά συνέπεια του βασικού μεταβολισμού).

Φυσικά…

οι ψυχο-φυσιολογικές αντιδράσεις που συνοδεύουν τις συγκινήσεις αποτελούν την έκφραση της λειτουργικής ενότητας του οργανισμού και είναι απόλυτα φυσιολογικές όταν παραμένουν κάτω από τον έλεγχο των αυτορυθμιστικών μηχανισμών…

Όταν όμως οι συγκινήσεις αυτές είναι συνεχείς και έντονα μεταβαλλόμενες, τότε…

μπορεί να ξεπεράσουν τα όρια προσαρμογής του οργανισμού και να εμφανιστούν διαταραχές στη λειτουργία διαφόρων συστημάτων, οι ονομαζόμενες «λειτουργικές ή νευροφυτικές διαταραχές» … οι οποίες αν συνεχιστούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, οδηγούν σε βλάβη όχι πια της λειτουργίας αλλά του ίδιου του οργάνου (ιστολογικές βλάβες, με δομικές-ανατομικές αλλοιώσεις).

Και τώρα τίθεται μια εύλογη ερώτηση…

Τι μπορούμε να κάνουμε εάν πάσχουμε από χρόνιες λειτουργικές ψυχοσωματικές διαταραχές; Τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε ιστολογικές βλάβες; Υπάρχει λύση; Η απάντηση είναι καταφατική.

Η λύση ή θεραπεία, βρίσκεται στην εκπαίδευση του ατόμου…

στον συνειδητό έλεγχο των ψυχο-φυσιολογικών αντιδράσεων, στον έλεγχο των νοητικών – συγκινησιακών διεργασιών που το οδηγούν σε αντιδράσεις άγχους, στενοχώριας, λύπης, θυμού κ.ά. και αποτελούν το ψυχικό αίτιο των σωματικών του διαταραχών.

Δυστυχώς οι ειδικοί στην ψυχοσωματική θεραπεία στη χώρα μας σήμερα είναι ελάχιστοι και η θεραπεία συνίσταται τις περισσότερες φορές στη χρήση και συχνά κατάχρηση αγχολυτικών φαρμάκων με καθαρά συμπτωματική δράση (που μειώνουν δηλ., στην καλύτερη περίπτωση, τα συμπτώματα, ενώ τα παθογόνα αίτια συνεχίζουν τη δράση τους.

Η λύση λοιπόν βρίσκεται…

στην αιτιολογικά προσανατολισμένη θεραπεία από ειδικά εκπαιδευμένο θεραπευτή, θεραπεία της οποίας ο στόχος επιτυγχάνεται μέσα από τον επιτυχή συνδυασμό νοοκεντρικών (ψυχολογικών)  και σωματοκεντρικών (ψυχοφυσιολογικών) τεχνικών που αποτελούν τη βάση της αιτιολογικής ψυχοσωματικής θεραπείας.

Ο Δημήτριος Παπαθανασίου είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής και σπούδασε στη Γαλλία στο πανεπιστήμιο της LILLE III ,CHARLES DE GAULLE, γενική πειραματική και κοινωνική ψυχολογία.

(Για περισσότερα επισκεφθείτε τον επαγγελματική του σελίδα: http://www.gnothisafton.gr/)