Η επίδραση των πρώιμων εμπειριών στη λειτουργία του εγκεφάλου

Οι καταστάσεις στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (προγεννητικό στρες) έχουν συσχετιστεί με τη φτωχή γνωσιακή ανάπτυξη του βρέφους (ελλείμματα στην προσοχή) και τη “δύσκολη” συμπεριφορά του. Επίσης, με φτωχή κινητική και γνωσιακή ανάπτυξη του παιδιού αργότερα στη ζωή.

 Η παραμέληση του παιδιού τα πρώτα χρόνια της ζωής του συσχετίζεται με σημαντικά ελλείμματα στην κοινωνική ανάπτυξη, τη συμπεριφορά και τη συγκινησιακή λειτουργία. Ο όρος “παραμέληση” αναφέρεται στις σημαντικές παραλείψεις στη φροντίδα ενός παιδιού κάτω των δεκαοκτώ ετών από τον γονέα (ή το άτομο που το φροντίζει) η οποία προκαλεί ή δημιουργεί τον κίνδυνο σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης.

 Επιπλεον η παραμέληση μπορεί να είναι σωματική (παραμέληση της διατροφής του παιδιού, της σωματικής του υγείας, της υγιεινής, της ασφάλειάς του κτλ.), συναισθηματική (παραμέληση των συναισθηματικών του αναγκών, της επαφής και επικοινωνίας με το παιδί κτλ.), εκπαιδευτική (παραμέληση της μόρφωσης του παιδιού κτλ.).

 Αξίζει να σημειωθεί ότι παιδιά που έζησαν σε ιδρύματα μέχρι τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής τους , έχουν σε μεγαλύτερο και μη βελτιώσιμο βαθμο τα παραπανω ελλειματα. Παιδιά που ζούσαν σε ιδρύματα, όπου η παρεχόμενη φροντίδα ήταν καλύτερη, δεν είχαν σημαντική καθυστέρηση στη γνωσιακή ή τη γλωσσική ανάπτυξη στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Πολλές μελέτες αφορούν τα παιδιά που έζησαν στα ορφανοτροφεία της Ρουμανίας, κάποια από τα οποία δόθηκαν για υιοθεσία σε οικογένειες δυτικών χωρών.

 Διαπιστώθηκε ακόμη ότι τα παιδιά που ζούσαν στα ορφανοτροφεία, αποστερημένα από ερεθίσματα, σε συνθήκες σωματικής και συναισθηματικής παραμέλησης, είχαν φτωχές κοινωνικές δεξιότητες, καθυστερημένη γλωσσική και γνωσιακή ανάπτυξη, υπερδραστηριότητα και διάσπαση προσοχής καθώς επίσης  διαταραχές στη δημιουργία δεσμού και αυτιστικού τύπου συμπεριφορές.

 Η ενδοοικογενειακή βία έχει συσχετιστεί με καθυστέρηση στη νοητική ανάπτυξη. Τα παιδιά τα οποία εκτίθονταν σε υψηλά επίπεδα ενδοοικογενειακής βίας είχαν δείκτη νοημοσύνης κατά μέσο όρο οκτώ βαθμούς μικρότερο από τα παιδιά που δεν είχαν εκτεθεί. Ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα μπορεί να προωθήσει τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών, ακόμα κι όταν υπάρχει  κίνδυνος καθυστέρησης τη γλωσσικής ανάπτυξης.

Ο χρόνος που η μητέρα περνά μιλώντας στο μωρό της είναι προβλεπτικός του λεξιλογίου που θα αναπτύξει το παιδί. Ένα υποστηρικτικό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Επομένως, μια επαρκής και ικανοποιητική σχέση μητέρας-παιδιού στην πρώιμη παιδική ηλικία θα μπορούσε να αποτρέψει την εμφάνιση των παραπάνω ελλειμμάτων. Για να αναπτυχθεί το παιδί φυσιολογικά σύμφωνα με τον Bowlby, χρειάζεται να σχηματίσει μια σταθερή σχέση με έναν ενήλικο.

Πώς η κακομεταχείριση του παιδιού οδηγεί στα αρνητικά αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν;

Καταρχάς, εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι η κακομεταχείριση εκλαμβάνεται  από το παιδί ως τραυματική και συνεπώς του προκαλεί άγχος και θλίψη. Η βαρύτητα της τραυματικής εμπειρίας όπως την αντιλαμβάνεται το παιδί εξαρτάται από την ηλικία του και από τη διάρκεια της παραμέλησης.

 Επιπλέον, οι αντίξοες πρώιμες συνθήκες επιδρούν στον εγκέφαλο και διαταράσσουν την ομαλή ανάπτυξή του, με αποτέλεσμα την καθυστέρηση στη γνωσιακή ανάπτυξη όπως προαναφέρθηκε, καθώς και την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας

 Τέλος, η παιδική παραμέληση και η κακοποίηση είναι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας στην ενήλικη ζωή, όπως κατάθλιψη, διαταραχές προσωπικότητας, ψύχωση κτλ.

Βιβή Γεωργίου

Ψυχολόγος Υγείας, Μsc Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών